به میدان نقش جهان که وارد می‌شوید هر سو که سر بچرخانید بنایی عظیم و تاریخی خواهید دید که شما را با شکوه و زیبایی به خود می‌خواند؛ سر در بازار قیصریه، مسجد شیخ لطف الله، عمارت عالی‌قاپو یا مسجد شاه با مناره‌های بلند و رنگ آبی فیروزه‌ای، همه و همه شما را با خود به ۴ قرن عقب‌تر می‌برند و شکوه دوران صفوی را به شما یادآور می‌شود. در این مطلب با ما همراه باشید تا با داستان مسجد جامع عباسی یا مسجد امام کنونی آشنا شوید.
ادای نذر شاهی
داستان این مسجد از زمانی آغاز می‌شود که شاه طهماسب صفوی در یکی از جنگ‌هایش نذر کرد که اگر به سلامت از آن خارج شود مسجدی بسازد اما زمانی که پیروز شد، جنگ های پیاپی با ازبک‌ها فرصت ادای نذر را از شاه گرفت و نذر بر گردن نوه‌ی شاه طهماسب یعنی شاه عباس افتاد.
شاه عباس در اوج حکومت صفوی بود و تصمیم گرفت نذر پدر بزرگ را به با شکوه‌ترین صورت ممکن از مال خود ادا کند و ثوابش را به روح جدش تقدیم کند. مسجد شاه یا مسجد جامع عباسی در حالی ساخته شد که مسجد جامع اصفهان از عصر سلجوقی زنده و پابرجا بود و در واقع این مسجد رقیبی برای مسجد جامع تلقی می‌شد و شاه عباس قصد داشت نبض اقتصادی و قلب تپنده شهر را در پیرامون میدان نقش جهان منتقل کند. از همین رو مسجد جامع عباسی را با ظرفیتی بالا و مجلل برای برگزاری مراسمات دینی پایتخت صفوی را با شکوه و رنگی از جنس آسمان فیروزه‌ای بنا کرد.
معماری مسجد شاه
گنبد مسجد امام بلندتر از هر بنایی در میدان نقش جهان است و بر تمام شهر اشراف دارد که جایگاه مهم دین در حکومت صفوی را به نمایش می‌گذارد.
در دو زاویه‌ی جنوب غربی و جنوب شرقی دو مدرسه به‌طور قرینه قرار دارد که مدرسهی زاویه‌ی جنوب شرقی را که حجره‌هایی نیز برای سکونت طلاب دارد، مدرسهی ناصری و مدرسهی زاویه‌ی جنوب غربی را سلیمانیه می‌نامند.
ارتفاع ایوان بزرگ جنوبی مسجد ۳۳ متر است و دو مناره در طرفین آن قرار گرفته‌اند که ارتفاع هر یک از آنها ۴۸ متر است. این دو مناره با کاشی تزیین شده‌اند و نام‌های محمد و علی به‌طور تکراری به خط بنایی بر بدنه‌ی آنها نقش بسته‌است. گنبد بزرگ مسجد تزئینات جالبی از کاشی‌کاری دارد و نیز داری کتیبه‌ای به خط ثلث سفید بر زمینه کاشی خشت لاجوردی است.
مسجد شاه در تاریخ ۱۵ دی ماه سال ۱۳۱۰ با شماره‌ی ۱۰۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
ویژگی‌های خاص معماری مسجد جامع عباسی
گنبد مسجد شاه
چشم‌گیرترین سازه‌ی مسجد، گنبد آن است؛ گنبدی فیروزه‌ای رنگ که از هر نقطه‌ی میدان نقش جهان خودنمایی می‌کند. این گنبدِ بسیار بزرگ که پوسته‌ی بیرونی آن ۵۲ متر بلندی دارد، پیازی شکل و از بیرون و داخل کاشی‌کاری شده است. گنبد دوپوش است؛ به این معنی که با در نظر گرفتن یک فضای خالی حدودا ۱۶ متری از داخل، گنبد دیگری ساخته شده که بلندی آن ۳۸ متر است؛ یعنی تقریبا به‌اندازه‌ی یک آپارتمان ۱۳ طبقه. محوطه‌ی باز زیر گنبد را یک صحن یا گنبدخانه بسیار بزرگ با چهل ستون و طاق احاطه کرده است که برگزاری مراسم دینی با حضور کلیه‌ی ساکنان پایتخت پر رونق صفویان را امکان‌پذیر می‌کرد. دوپوش بودن گنبد با توجه به ساختار و بزرگی آن موجب استحکام بیشتر، عایق‌بندی بهتر دما و انعکاس صدا شده است. گنبد مسجد امام پرکارترین و استادانه‌ترین اثر معماری قرن ۱۱ هجری شمرده می‌شود که از تمام بناهای آن روزگار شهر اصفهان بلندتر بوده است.
روی گردن گنبد هشت کتیبه به رنگ لاجوردی از آیات قرآن به چشم می خورد و در بخش‌های پایینی آن صلوات بر معصومان، روی شمسه‌ها و موج‌ها تکرار شده‌اند.
دالان ورودی
برخی از عناصر معماری مساجد از پرستشگاه‌های کهن ایرانی الهام گرفته‌اند. در معماری ساسانی نیز دالان یا دهلیزی پیرامون عبادتگاه ایجاد می‌کردند تا با فضایی آرام و امن برای عبادت کنندگان ایجاد کنند. دالان مسجد شاه هیچ زاویه‌ای ندارد و به‌گونه‌ای ساخته شده که شما با پیمودن آن تغییر جهت خود را احساس نمی‌کنید و عبادت کنندگان را در مسیری تاریک و بسته به سمت نور و آرامش حیاط سوق دهد. یکی دیگر از مزایای این دالان این است که باعث شده تا مسجد رو به قبله باشد ولی به معماری میدان نقش جهان آسیبی نرسد.
انعکاس صدا
بسیاری از گردشگران خارجی و ایرانی زیر نقطه مرکزی گنبد اصلی مسجد می‌ایستند و انعکاس صدای‌شان در شعاع کم و بیش چهل متری را آزمایش می‌کنند. این جزو جذاب‌ترین تجربیات بازدید از مسجد امام است. این ویژگی انعکاس صدا را به ساختار گنبد نسبت می‌دهند که در نبود بلندگو به اذان‌گویان و مُکبّران این امکان را می‌داد صدای‌شان را به گوش همه نمازگزاران در گوشه‌گوشه صحن مسجد برسانند.
راهنمایان گاهی برای نمایش این ویژگی با ایستادن روی سنگ مشخص شده اسکناسی نو را تکان می‌دهند و شنیده شدن صدای آن در تمام صحن، موجب شگفتی گردشگران می‌شود. برخی با پاکوبیدن بر زمین و کف زدن انعکاس صدا را آزمایش می‌کنند. این میان گاهی هم فرد خوش صدایی پیدا می‌شود که با خواندن آواز یا اذان گویی طنینی خوش را در گنبدخانه به گوش حاضران برساند.
سنگ شاخص
در دل مسجد امام کنار دیوار شمالی واقع در حیاط غربی شاهکاری نمایان است که به سنگ ساعت مشهور است . دلیل این نام رازی است که در ساخت آن به کار رفته است . این سنگ به گونه ای ساخته شده که لحظه‌ی ظهر را بدون سایه نشان می دهد. در گذشته دقیقاً نیمه روز هنگامی که خورشید در وسط نمایان می شد موذن از روی نشانه‌ی سنگ متوجه زمان نماز ظهر می شد و در آن لحظه بانگ اذان را در مسجد طنین انداز می کرد.
راز سایه نداشتن سنگ شاخص در اندازهی سنگ مثلث است. بر مبنای بررسی‌های انجام شده، طراح هوشمند سازه‌ی سنگ شاخص، یعنی شیخ بهایی، با محاسبه‌ی دقیق زاویه خورشید نسبت به سنگ آفتاب‌نما و جایابی مناسب، سنگ مثلثی شکلی را درست به اندازهی سایه‌ی سنگ مستطیل در کنار آن قرار داده و مانع از دیده شدن سایه هنگام ظهر شده است.
گالری تصاویر
مسجد شاه در سفرنامه شاردن
شاردن که بیش از پنج سال در اصفهان زندگی کرده است در سفرنامه‌ی مشهور خود با دقت، بسیاری از ویژگی‌های حکومتی و آثار هنری صفویان را توصیف کرده است. او درباره‌ی مسجد شاه می‌نویسد:
«نمای طرفین طاق نما و هریک به بازاری متصل می شود که زنجیری مقابل آنها کشیده‌اند تا مانع ورود حیوانات گردد. نماهای بالاتر دکان‌هایی است که در آن پزشکان که داروساز و داروفروش نیز هستند، به طبابت و داروفروشی اشتغال دارند. چه در ایران کنونی چنان‌که در یونان قدیم مرسوم بود طبیب دوافروش باشد…. سردر مسجد به شکل هلال است و از سطح زمین تا بلندی ده پا از سنگ یشم صیقلی ساخته شده است (مؤلف کلمه‌ی یشم به کار برده اما سردر از سنگ مرمر است) تزئینات آن بسیار شگفت‌انگیز و نظایر آن به هیچ وجه در معماری اروپا دیده نمی شود. این تزئینات عبارتند از مقرنس‌هایی به هزاران شکل مختلف و بسیار زیبا که در آنها طلا و لاجورد به مقدار زیادی به کار رفته و گلویی‌های مسطحی که با کاشی مستور است و روی آنها آیات قرآن با خطوطی متناسب با بلندی عمارت نگاشته شده است.
بالای سردر بزرگ مسجد ایوانی شبیه ایوان‌های سابق الذکر می‌باشد و اطراف در ورودی از سنگ یشم است این در دارای دو لنگه و از قطعات نقره قلمزده و زرکوب بسیار زیبا پوشیده است.
دو مناره‌ی بلند در دو طرف سردر مسجد ساخته شده است. از در که وارد شویم فضایی است که سنگابی دارد و آب نوشیدنی در آن ریخته و رهگذران تشنه را سیراب می‌کند؛ زیرا در ممالکی که جز آب چیز دیگری نمی‌آشامند یکی از خیرات سیراب کردن تشنگان است.» (۱)
بازدید مجازی
شما در تصویر پایین با حرکت موس و کیبورد و یا استفاده از عینک واقعیت مجازی می‌توانید تور مجازی به این نقطه را امتحان کنید.
راه‌های دسترسی
اصفهان، ضلع جنوب میدان نقش جهان
وسایل نقلیه عمومی برای رفتن به مقصد میدان نقش جهان اتوبوس، مترو و تاکسی هستند.
اتوبوس: در ترمینال شرق اصفهان، خط میدان امام‌حسین (ع) – باغ غدیر و یا در ترمینال خوراسگان، خط میدان امام حسین (ع) – هشت‌بهشت را سوار شوید. در ایستگاه میدان امام پیاده شوید و خودتان را از طریق درب قیصریه به مسجد در ضلع جنوبی میدان امام برسانید.
