مسجد سید اصفهان | آسمان مسجدها

از بازدیدِ محله‌ی بیدآباد که برمی‌گشتیم مسجد سید را دیدیم. هم اسمش و هم تعریفش را زیاد شنیده بودیم. از بیرون دل می‌برد و از درون جان و روح تازه می‌‌کرد. بعد از دیدن آن محله‌ی زیبا دیدن مسجد سید می‌توانست حسن ختام خوشرنگی باشد.

تاریخچه‌ی مسجد سید

فتحعلی خان اعتمادالدوله، وزیر اعظم شاه سلطان حسین صفوی زمین به مساحت ۸۰۷۵ متر خرید تا در آن مسجدی بسازد. ولی حضور افغان‌های از خدا بی‌خبر این اجازه را به او و حکومتش نداد. این شد که این زمین روی هوا ماند!!

پس از انقراض صفویه با رکود وضع اقتصادی کاشیکاری و حتی به طور کلی مسجد سازی دچار وقفه محسوسی شد. تا محمد باقر شفتی رشتی،  فقیه شیعه‌‌ی قاجاریه کار را دست گرفت و شروع به ساخت مسجد در همان زمین کرد. کِی؟ در سال ۱۱۸۰ و سده‌ی ۱۳ هجری، یعنی در زمان محمد شاه. و اگر بگوییم مرحوم سید با آغاز ساخت مسجد سید بار دیگر احداث مسجد در ایران را رونقی تازه بخشید بیراه نگفته‌ایم.

عمر این بنده‌ی خوب خدا کفاف نداد تا ساخت مسجد را به پایان برساند. این شد که در سال ۱۲۲۳ قسمت‌هایی از تزئینات مسجد نیمه‌کاره ماند.

پس از مرگ او فرزند ایشان، حاج سیداسدالله (سید ثانی) و سپس نواده‌اش حاج سیدمحمدباقر ساخت مسجد را ادامه دادند. ولی هنوز تزئینات قسمت‌هایی از آن ناتمام است.

در مطلبی که راجع به ساخت مسجد شیخ لطف الله نوشتیم گفتیم برای ساخت آن مسجد هجده سال زمان گذاشته‌اند و بسیار از این زمان متعجب بودیم. غافل از اینکه ساخت مسجد سید حدود ۱۳۰سال طول کشیده!!!

محمد باقر شفتی

گمانم بد نباشد اگر شرح حالی از این آقا بگوییم؛ لقب ایشان «حجت الاسلام» یا «سید حجت الاسلام» است. و می‌گویند احتمالاٌ قبل ایشان کسی به این نام خوانده نشده بوده. شاید این داستان را قبلاً شنیده باشید اما ندانید مربوط به چه کسی است؛ محمدباقر زمانی در نجف زندگی می‌کرده و بسیار فقیر بوده. او که مدت زیادی گوشت نخورده بود با پولی که به دست آورد کمی گوشت خرید. در راه خانه سگی دید لاغر و بی‌حال که  توله‌هایش از او شیر می‌خوردند. با دیدن این صحنه تمام گوشت را جلوی سگ انداخت. از آن به بعد خداوند چنان ثروت و قدرتی به او داد که حکومت قاجار بدون اجازه‌‌ی ایشان نمی‌توانست در اصفهان کاری انجام دهد.

مرحوم تنکابنی درباره‌‌ی روزهای اول ساخت مسجد آورده است: روزی فتحعلی شاه قاجار با محمدباقر شفتی به تماشای مسجد می‌روند. شاه از سید خواهش می‌کند که او را در ساختمان مسجد شریک گرداند، ولی سید حجت‌الاسلام تقاضای شاه را رد نموده و قبول نمی‌فرماید. فتحعلی شاه به سید اظهار می‌کند که: «شما قدرت بر اتمام و انجام مسجد را ندارید!» مرحوم سید هم در جواب می‌فرماید: «من دست در خزاین الهی دارم.»

معماری مسجد سید

مسجد سید از مهم‌ترین مساجد اصفهان است. در جنوب شرقی و جنوب غربی و شمال مسجد دو در هست که  محله‌های اطراف را از طریق مسجد به هم متصل می‌کند. و از چهار جهت به بیرون راه پیدا می‌کند. نقشه بنای مسجد به صورت مستطیل و  ۸۵×۹۸ متر است.

قسمت‌های مختلف مسجد

• چهار در اصلی
• سردر: که دارای کاشی‌کاری و کتبه‌های تاریخی و غیر تاریخی به خط ثلث است. سردر شمالی مسجد که ورودی اصلی به حساب می‌آید دری رفیع و دو سکو از سنگ پارسی دارد که در طرفین آن تزئیناتی از کاشی ۷ رنگ و گل و بته هست.
•  
• سردر جنوب غربی که آن نیز یک ورودی رفیع است با کاشی های ۷ رنگ و کتیبه ها و اسپرهای مکتوب تزئین شده است. کتیبه های این سردر به خط محمد باقر شیرازی خوشنویس بزرگ عصر قاجار کتابت شده است. سردر جنوب شرقی با جلوخانی وسیع همچون نگینی در کوچه می درخشد.
• چهل‌ستون: تالار تدریس حجت الاسلام شفتی، از دیگر آثار در خور توجه مسجد است که در محل آن را به چهل ستون مسجد می‌شناسند. در ساخت این بنا به نظر می‌رسد از چهل ستون ایده گرفته شده باشد. در آن از ۹ ستون‌های چوبی استفاده شده است. درها و پنجره‌های آن نیز ارسی‌های زیبایی دارد است.
• دو شبستان بزرگ: شبستان زیر گنبد در ایوان جنوبی و  شبستان زمستانی در ایوان‌های شرق و غرب قرار دارد.
• گنبدخانه: در گنبدخانه آرامگاه‌هایی هست که با تزئینات متنوع کاشیکاری، گچبری، آیینه کاری و نقاشی به همراه کتیبه‌های متعدد مزین شده است. در سقف آن از مقرنس‌های زیبا با عناصر غیربرجسته بهره گرفته شده. ضریح فولادی آرامگاه نیز توسط محمد باقر ثانی برای جدش تهیه شده است.

تزئینات مسجد سید

مسجد سید اصفهان به دلیل وجود تزئینات بسیار جالب گل و بوته و اسلیمی و وجود خط بنایی و دیگر خطوط از استادان نامدار عصر قاجار در شمار یکی از شاهکارهای معماری عصر قاجار است که در گوشه گوشه‌ی آن شگردهای جالب معماری و تزئینات بسیار عالی خودنمایی می‌کند. در کاشیکاری‌های این مسجد مخصوصاً در تزئینات گلدان‌ها و منظره‌هایی که نمایش داده شده رنگ قرمز نقش عمده‌ای دارد. در جریان جنگ ایران و عراق قسمتی از کاشیکاری‌های مسجد در اثر موج انفجار فرو ریخت که در حال حاضر بازسازی شده است.

خط بنایی و کاشی ۷ رنگ در شمار بهترین آثار قرن ۱۳ است که در این مسجد وجود دارد.

در نوار بالای ایوان‌های (اسپرها) دو طرف ایوان جنوبی در شعری از هلال شاعر قرن سیزدهم و چهاردهم می‌خوانیم:

چو شد معمور این معبد هلال از بهر تاریخش بگفتا «شد بنای کعبه‌ی ثانی باصفاهان»

هنرمندان این مسجد

خطاطان کتیبه‌های مسجد

• محمدباقر شریف شرامیان
• اسدالله رجالی
• عبدالجواد
• فضائلی
• کهرنگی
• جوادعلی کربلائی

کاشی کاران

• استاد حسن‌بن استاد علی
• آقاجان کاشیپز
• استاد معصوم
• کاشی‌پز: حاج‌سیدحسین موسوی‌زاده

حجاران

• استاد حسن ابن حسینعلی حجار
• حاجی اسمعیل حجار

سازنده‌های ضریح

• استاد رمضان طلاکوب اصفهانی
• حاجی غلامعلی
• استاد یدالله
• کاظم شریف
• استاد فتح‌الله
• مباشر عبدالباقی

بازدید از مسجد سید

بازدید از این مسجد که هنوز کاربری خود را حفظ کرده رایگان است.

شما می‌توانید همه روزه از صبح تا اذان مغرب به بازدید از این مسجد بروید.