فاصله‌ی کاشان تا نوش‌آباد چهارده کیلومتر و چیزی حدود ده دقیقه است. با گذراندن این مسافت کم شما می‌توانید به شهر زیرزمینی نوش آباد بروید و از این شهر اعجاب‌انگیز دیدن کنید.
تاریخچه‌ی شهر زیرزمینی نوش آباد
شهر زیرزمینی نوش آباد یا اویی در مجموعه‌ی تاریخی آب‌انبار چاله‌سی و زیر شهر نوش آباد است. نوش آباد کجاست؟ در مرکز شهرستان آران و بیدگل.
قدمت این شهر عجیب ۱۵۰۰ سال است. یعنی دوره‌ی ساسانیان (صدر اسلام) و تا دوره‌ی سلجوقی تا صفویه و حتی قاجار مورد استفاده بوده است.
این شهر پایتخت انوشیروان پادشاه ساسانی بود.
این اثر در تاریخ ۸ مرداد ۱۳۸۵ با شماره‌ی ثبت ۱۵۸۱۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
دلیل ساخت شهر
از آنجایی که ایران به دلیل قرار گرفتن در شرایط خاص جغرافیایی همواره مورد تجاوز اقوام مختلف بوده، وجود شبکه‌ای نظامی برای دفاع از کشور یکی از مهم‌ترین نیازهای مردم بوده است. سیستم و جایی که در مواقع خطرناک بتوان جان و مال خود را از شر دشمنان حفظ کرد. این شد که اهالی نوش آباد دست به کار شدند تا پناهگاهی بسازند. شهر زیرزمینی نوش آباد زیر همه‌ی محلات این شهر کشیده شده بود و از همه‌ی خانه‌ها به آن چند راه داشتند تا پناه گرفتن در آن سرعت بیشتری داشته باشد.
ساختار شهر
- شهر زیرزمینی نوش آباد سه طبقه دارد.
- ساختار شهر بسیار متراکم و گسترده است. وجود دالان‌های باریک تودرتو و اتاق‌های کوچک این شهر زیرزمینی را به مجموعه‌ای پیچیده تبدیل کرده است.
- این شهر دو سطح افقی و عمودی دارد.
- ارتفاع همه‌ی قسمت‌های اویی به اندازه‌ی میانگین قد یک انسان بین ۱۷۰ تا ۱۸۰ سانتیمتر است. تا دشمنان نتوانند با اسب وارد آن شوند.
- بر سطح دیوارها و در فواصل اندک جای پیه‌سوز به چشم می‌خورد.
- در بعضی قسمت‌ها نیز درون دیوار، سکوهای کوتاهی برای نشستن ایجاد شده است. یا گاهاً تاقچه‌ای برای قرار دادن وسایل است.
- در دهانه‌ی چاهک‌های شهر تعدادی سنگ به اندازه‌ی دریچه‌ی چاهک هست. می‌گویند این سنگ‌ها برای دو منظور استفاده می‌شده؛ یکی برای مسدود کردن دریچه و دیگری برای دفاع از خود! توضیح اینکه گاهی دشمن آتشی روشن می‌کرده که درون شهر آلوده و نفس کشیدن سخت شود. این سنگ کمکی بوده برای جلوگیری از ورود دود. و دیگر استفاده پرتاب سنگ به طرف دشمن بوده است.
- در مواقع عادی بعد از عبور از هر چاه دهانه‌ی آن را با سنگی آسیاب شکل که در وسط آن سوراخی تعبیه شده بود می‌بستند که هم دشمن گول بخورد و هم از آن سوراخ اکسیژن وارد شود.
- عمق این شهر از چهار متری سطح کوچه شروع شده و تا شانزده متر ادامه دارد.
- وسعت کلی شهر هنوز مشخص نیست. اما اهالی و پژوهشگران می‌گویند تا بیرون از حصار تاریخی شهر گسترش داشته و مساحت آن چهار کیلومتر است!
طبقات
- طبقه‌ی اول در حقیقت کوره راه‌ها و دالان‌هایی بوده است برای گمراه کردن تعقیب کنندگان.
- طبقه دوم و سوم محل پناه گرفتن و زندگی در مواقع خطر و ذخیره‌ی آذوقه بوده است.
ورودی‌‌های متعددی برای شهر زیرین شناسایی شده که سال‌های دور بسیاری از آنان توسط سیلاب مسدود شده است.
بازی با دشمن
سازنده‌های این شهر هوش و تجربه‌ی زیادی داشتند و کارهای عجیب و غریبی در این شهر کردند که به چندتا از آنها اشاره می‌کنیم.
- راهروها به شکل گوشه‌ی قائمه ساخته شده. چرا؟ چون دشمنان هنگام وارد شدن به راهرو با آن آشنایی نداشتند گمان می‌کنید که بن‌بست است. پس راه را ادامه نمی‌دهید.
- هنگام پناه بردن به زیر شهر سربازی جلوتر از همه چراغ‌ها را روشن می‌کرد و سربازی هم در انتهای صف مردم آنها را خاموش می‌کرده تا دشمن راه را پیدا نکند. راهروها بسیار تنگ بوده و فقط یک نفر می‌تواند از آن عبور کند. در بعضی از جاها باید خم شد و در جاهایی هم باید سینه خیزعبور کرد.
- راه‌های ورودی به طبقات بعدی طوری حفاری شده که هر کس قصد ورود به فضاها را دارد ناگزیر باید از پایین به بالا حرکت کند. که قدرت دفاعی افراد مهاجم را به صفر می‌رساند و این ساختار دفاعی به‌گونه‌ای است که تسلط کافی را برای مقابله با دشمن فراهم می‌کند.
- شهر دارای راهروهای پیچ در پیچ، اتاق‌های کوچک و بزرگ و تله‌های دفاعی بوده‌اند که هنگام هجوم دشمن استفاده می‌شده‌اند.
- در مسیر راه‌ها چاله‌هایی کنده شده بود که در بعضی از آنها خار گذاشته بودند. دشمن که به راه آشنا نبود در آن می‌افتاد.
- یکی دیگر از روش‌های گیر انداختن دشمن این بوده که قسمتی از راه را به روشی روشن می‌کردند که سایه‌ی فرد جلوی او باشد. فردی در تو رفتگی دیوار مخفی می‌شده. به محض دیدن سایه از راهی که جلوی خود داشته وارد می‌شده و از پشت دشمن درمی‌آمده و هلاکش می‌کرده.
- بسیاری از راه‌های شهر به بن‌بست می‌رسیده که این موجب گم شدن دشمن و خرید وقت برای مردم می‌شده.
چگونگی ساخت شهر زیرزمینی نوش
در کمال شگفتی این مجموعه با دست کنده شده و به وجود آمده و بزرگ‌ترین نمونه‌ی معماری دست کن جهان است. بعضی پژوهشگران بر دیواره‌های آن آثار برخورد لبه‌ی چیزی تیز دیده‌اند و با توجه به سختی جنس زمین این منطقه می‌گویند ممکن است وسایلی که برای حفاری استفاده می‌شده، جنسی شبیه الماس داشته‌اند.
روش تهویه
- برای بازدید از این شهر زیرزمینی نگران آن نباشید که نفستان بالا نیاید و نتوانید دوام بیاورید. کانال‌هایی که در طبقه‌ی اول و در سطح زمین ایجاد شده است، برای تهویه و خنکی هوا ساخته شده‌اند.
- و چاه‌هایی که به طول سه تا پنج متر حفر شده‌اند تنها برای عبور و مرور نیستند. بلکه وظیفه‌ی مهم تهویه را هم به عهده دارند.
- روی بعضی از این چاه‌ها سنگ‌هایی قرار دادند که وسط آن سوراخ است. این کار به آن خاطر است که فشار هوا در طبقه‌ی پایین زیاد و در بالا کم است. گذاشتن این سوراخ باعث می‌شود که هوا با شدت مناسبی به بالا بیاید و عمل تهویه و رسیدن اکسیژن بهتر انجام شود.
روشنایی
روشنایی این مکان به وسیله‌ی پیه‌سوزهای سفالی انجام می‌شده.
آب
آب مصرفی اهالی از پایاب‌ها و قنات‌ها تأمین می‌شده است. علاوه بر پایاب‌ها مسیرهای اویی به گونه‌ای بوده که در بعضی از قسمت‌ها به قنات راه داشته.
چگونگی کشف
کشف این سازه در سال ۱۳۸۵ به صورت اتفاقی و توسط فردی که قصد حفر چاه در منزل خود داشت صورت گرفته است.در ورودی این شهر پیدا نشده و به همین خاطر و برای ورود به آن از آب‌انبار که مجاور این شهر است استفاده می‌شود.
وجه تسمیه
گفتیم که برای راه یافتن به طبقات شهر ناچاراً باید از طبقات پایین و به وسیله‌ی چاه‌های حفر شده به بالا رفت. از آنجایی که شهر تاریک و برای دشمنان ناشناس بود، وقتی از چاه بالا می‌رفتند، فردی در بالای چاه نشسته بوده و با سنگ به سر دشمن می‌زند. حال اگر فرد آشنایی می‌خواست از چاه بالا برود چه می‌شد؟ او را نمی‌دیدند و میکشتندش؟ خیر! آشنایان موقع بالا رفتن می‌گفتند «اویی» (همان اوی که به هم می‌گوییم!) و فرد بالای چاه می‌فهمید که او آشناست.
اویی به معنای «آهای» است و مردم برای پیدا کردن یکدیگر در آن تاریکی از آن استفاده می‌کرده‌اند.
شنیدنی‌های شهر زیرزمینی نوش آباد
جالب است بدانید که تنها یک درصد از این مجموعه‌ی تاریخی حفاری شده و در دسترس است.
بعضی معتقدند این شهر به غار دست‌کن رئیس در نیاسر متصل می‌شود.
در این شهر سرویس بهداشتی به همان شیوه‌ای که توضیح دادیم (ساخت دیواری قائم که به نظر بن‌بست است) ساخته شده. در دستشویی چاله‌ای حفر شده و در آن ذغال ریخته شده بوده که فاضلاب انسانی به آن وسیله تجزیه شود. کسی که به دستشویی می‌رفته سنگی جلوی در می‌گذاشته که نشان می‌داده آنجا کسی هست.
مردم می‌توانستند ده روز در این شهر بمانند. به این معنی که آب و هوای کافی و همچنین ذخیره‌ی غذا برای این مدت جوابگو بوده است.
خبر بد
متأسفانه نشت آب و ورود فاضلاب شهری به این مکان تاریخی و کهن باعث نمناکی و خیسی دیواره‌ها شده و دیواره‌ها حالت گل به خود گرفته‌اند و مانع پیشرفت حفاری‌ها و کشف مابقی این اثر ملی شده است.
خوشیِ اطراف
شما می‌توانید بعد از بازدید از شهر زیرزمینی نوش آباد به کافی شاپی که درست در بالای آن قرار دارد و از شهر هم راهی به آن هست بروید و از قهوه‌های منحصر به فردش نوش جان کنید.
قهوه‌ی این کافه معروف به قهوه انوشه و به گونه‌ای است که آماده کردن آن تقریباً هفت ساعت طول می‌کشد.
کافه انوشه قهوه انوشه کافه انوشه
بازدید از شهر
هزینه‌ی بلیط: 3000 تومان
برای گردشگران خارجی: ۲۰۰۰۰ تومان
