مسجد کبود تبریز یکی از شاهکارهای معماری قرن نهم است که تنها اثر باقی مانده از دوره قره قویونلوها و پایتخت آنها تبریز است که بعد از زلزله‌های پیاپی و بازسازی‌های مداوم هنوز هم پا برجاست، اگر به تبریز سفر می‌کنید هرگز نباید این مسجد را از دست دهید، حسی که بعد از ورود به مسجد دارید قابل توصیف نخواهد بود، بازسازی خاص این مسجد هم عظمت این بنا را دوچندان نشان می‌دهد. وقتی به سر در ورودی می‌رسید محو کاشی معرق‌های آن خواهید شد.
تاریخچه مسجد کبود تبریز
یکی از شاهکارهای معماری دوره اسلامی که در شهر تبریز قرار گرفته مسجد کبود است. جهانشاه یکی از امرای قراقویونلو، تبریز را پایتخت خود قرار داده و بانی ساخت مسجدی در این شهر شد. نظارت ساخت مسجد را همسرش (به گفته برخی از محققین دخترش) جان بیگم خاتون به عهده گرفت، و این بنا به سرکاری عزالدین قاپوچـی بنا شد. بنا بر کتیبه سردر، اتمام ساخت این مسجد در سال ۸۷۰ ه.ق بوده است. این تاریخ مربوط به سال اتمام کاشیکاری هاست و ساخت بنای مسجد از چند سال پیش از سال ۸۷۰ شروع شده است.
مسجد کبود تنها بنایی است که از دوره فرمانروایی قراقویونلو در تبریز باقی مانده است.
این بنا با نامهای مختلف از جمله گوی مسجد (به ترکی همان مسجد کبود)، مسجد شاه جهان، عمارت و مسجد مظفریه معروف و مشهور بوده است. بانی مسجد ابوالمظفر جهانشاه بن قره یوسف از امرای قراقوینلو بود ولی نظارت ساخت مسجد زیرنظر همسرش جان بیگم خاتون و یا به عقیده برخی از مورخین دخترش صالحه بوده است.
در کتیبه‌های باقی مانده از این بنا تاریخ پایان این مسجد سال ۸۷۰ ه ق است. متاسفانه این بنا در زلزله سال ۱۱۹۳ ه ق تبریز ویران شد تمام سقف فرو ریخت و تمامی دیوارها را خراب کرد ولی آنچه از این بنا باقی مانده در نوع خود بی نظیر است و به علت کاشیکاری معرق و تلفیق آجر و کاشی و رنگهای بسیار متنوع کاشیها لقب فیروزه اسلام گرفته است. علاوه بر کاشیکاری ها سردر بسیار بلندش توجه اکثر سیاحان و باستان شناسان را به خود جلب کرده است و تمامی آنها را وادار به نوشتن چند خطی از زیبایی این بنا کرده است.
ویژگی‌های خاص معماری مسجد کبود تبریز
این مسجد آنقدر زیبا و جذاب است که با وجود همه ی صدماتی که در این مدت دیده اما هنوز هم هنر دوستان را شگفت زده می کند. چیزی که این مسجد را تا این حد معروف و زیبا کرده استفاده از کاشی های معرق و نقش و نگارهای پرجزئیاتی است که در طراحی داخلی و خارجی آن به کار رفته و اثری اعجاز انگیز را خلق کرده است.
اگر به پیرامون شبستان بزرگ نگاه کنید برجستگی هایی از آیه های کامل سوره فتح را می بینید که این طور که به نظر می آید به این دلیل زینت بخش شبستان شده تا یادبودی از پیروزهای جهانشاه باشد. حتی بر روی کتیبه ی سر در هم اسم جهانشاه حک شده که قبلا با روکشی از طلا پوشیده شده بود. پیرامون گنبدخانه ی مسجد را شبستان در بر گرفته و مسجد هیچ میانسرایی ندارد. مسجد کبود تبریز با مسجد گوهر شاد مشهد قابل مقایسه است چون هر دوی آن ها در یک دوره ی تاریخی ساخته شده اند. معمار مسجد کبود آن را به گونه ای ساخته که کاملا با آب و هوای تبریز سازگار باشد و در هر دوره ای از سال بشود از تمام قسمت های آن استفاده کرد.
این مسجد در ابتدا فقط یک مسجد تنها نبود و در مجموعه مظفریه در کنار صحن، خانقاه و کتابخانه قرار داشت اما امروز همه ی قسمت های دیگر به جز این مسجد از بین رفته اند. بیشتر قسمت های مسجد کبود از آجر ساخته شده هرچند که در قسمت هایی از آن سنگ های کمیاب هم استفاده شده است.
دیواره های بیرونی و درونی مسجد را کاشیکاران چیره دست با کاشی های معرق آراسته اند، که تنها شاید بتوان آن را با کاشیکاری های ایوان جنوب غربی مسجد جامع اصفهان مقایسه کرد.
اوج هنر کاشیکاری معرق را در ظرافت و تنوع کاشیکاری های مسجد باشکوه کبود خواهید دید. کاشیکاری های معرق لاجوردی که سبب نام پر آوازه ” فیروزه اسلام” شده اند.
پیشنهاد ایران تراول
در هنگام ورود و در نگاه اول ابهت و گیرایی و جلوه گری گذشته را نمیبینی و دلت کمی می گیرد چرا که بسیاری از کاشیکاری ها و قسمت هایی از بنا به دست زمانه تخریب شده اند؛ اما وقتی کاشی های رنگین و فوق العاده را در قسمت های مختلف مسجد می بینی، غنای رنگی و عظمت مسجد مبهوتت می کند. در سفر به تبریز حتما از این بنا بازدید کنید، از پارک کنار این مسجد هم بازدید کنید و یکی از دلنشین‌ترین فضاهای شهری است که تا کنون دیده‌ایم، پیر و جوان با شور و گرمای خاصی در کنار هم قرار می‌گیرند.
راه دسترسی
اگر در حوالی میدان ساعت یا خیابان ارتش بودید (که اکثر مکانهای تاریخی تبریز در این مناطق متمرکز شده اند) میتوانید بدون وسیله و در عرض ده دقیقه پیاده روی خود را به موزه آذربایجان و مسجد کبود برسانید.
