ایران تراول در سفر به همدان، پایتخت تاریخ و تمدن ایران که یکی از قدیمی ترین شهرهای زنده‌ی جهان است. به تپه های هگمتانه رفت تا این گنجینه‌ی دوره‌های تاریخی مختلف ایران را به شما معرفی کند. این محوطه تاریخی بزرگترین محوطه باستانی ایران است و هنوز بخش‌های زیادی از این محوطه مورد اکتشاف قرار نگرفته، مهم ترین دلیل آن است که هگمتانه یا اکباتان دقیقا زیر بافت تازه شهر همدان است و هرجای این شهر را مورد حفاری قرار دهید نشانی از تاریخ و تمدن را پیدا میکنید. نشان هایی از تمدن ماد، هخامنشی، ساسانی و حتی دوره‌های اسلامی که در تمام آن دوره‌ها همدان شهری کلیدی و آباد بوده است.
| نام محلی: تپه هگتانه | تاریخ ثبت ملی: ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ | استان: همدان |
| نام‌های دیگر: اکباتان، قصر هفت‌حصار | دورهٔ ساخت اثر: مادها | منطقه : زاگرس |
تاریخچه هگمتانه همدان
این شهر کهن، نخستین پایتخت ایران بوده و به همراه آتن در یونان و رم در ایتالیا، از معدود شهرهای باستانی جهان است که همچنان زنده و مهم مانده‌است. هرودوت این شهر را ساخته دیااکو دانسته و گفته‌است که هفت دیوار داشته که هر کدام به رنگ یکی از سیاره‌ها بوده‌اند.
بنا به روایات تاریخی همدان اولین پایتخت ایران بوده است که توسط قوم ماد در هزاره‌ی قبل از میلاد بنا نهاده شده است. مادها، گروهی از اقوام آریایی بودند، که در شمال، مرکز و غرب ایران ساکن شدند. عواملی مانند: رشد اجتماعی و فرهنگی، تماس با گروه های بومی ساکن فلات ایران، وجود همسایگانی قدرتمند و احساس نیازهای جدید سیاسی و اجتماعی، آنها را وادار به اتحاد و ایجاد حکومتی مقتدر نمود، به طوری که قوی ترین قوم آن روزگار یعنی آشوری ها را، برای همیشه از صفحه روزگار محو کردند.
بنا به گفته هرودوت، هگمتانه در اواخر سده هشتم پیش از میلاد به عنوان پایتخت مادها توسط دیاکو برگزیده شد. هرودوت مجتمع شاهانه شامل قصر، خزانه داری و اقامت گاه نظامی که بر روی تپه ای ساخته شده بودند را توصیف می کند و می گوید که این مجتمع توسط هفت دیوار متحدالمرکز که هر دیوار داخلی از دیوار بیرونی بلندتر بود و بر آن اِشراف داشت، ساخته شد.
پس از انقراض مادها، هر چند هگمتانه مرکزیت نخستین را نیافت، ولی به جهت قرار گرفتن در مسیر راه شاهی، که پارسه (تخت جمشید) را به سارد متصل می کرد، به عنوان پایتخت تابستانی هخامنشیان مورد توجه خاص بود و از این رو آن را آباد کردند.
در زمانی که داریوش سوم با اسکندر مواجه می شود، هگمتانه به صورت ویرانه ای بوده است. ولی داریوش سوم بنا به پیشنهاد یاران خود، دستور می دهد در میانه شهر، کوشکی بزرگ که آن را ساروق می نامیدند، بسازند. در این کوشک، سیصد مخفی گاه برای گنجینه ها و دارایی ها بر پا شد و برای آن هشت درب آهنین ساختند، که همه دو اشکوبی (دو لختی) و هر اشکوب، به بلندای دوازده گز بود.
ویژگی‌های خاص تپه های هگمتانه
در کتاب تاریخ نگاران پیش از میلاد بسیار از قلعه چند رنگ و هفت حصار هگمتانه بسیار صحبت شده که این رنگ ها به این ترتیب: رنگ کنگره های قلعه اول؛ سفید، دومی؛ سیاه، سومی؛ ارغوانی، چهارمی؛ آبی، پنجمی؛ نارنجی و کنگره در باروی داخلی؛ سیمین و زرین بودند. محیط بیرونی ترین دیوار قلعه، تقریباً به اندازه حصار شهر آتن بوده است. قصر شاهی، که در آخرین قلعه درونی بر پا شده بود، دارای صدها اتاق بوده و مردم نیز خانه های خود را بیرون این قلعه ها و در کنار آن ساخته بودند. بنا به درخواست دیاکو، قوم ماد شهرهای کوچکی را که در آن می زیسته اند، رها ساخته و پایتخت را مورد توجه قرار دادند و در اطراف قلعه شاهی، خانه های خود را بنا کردند. شاید این حد از استحکام قلعه، تپه های هگمتانه را به گنجینه و خزانه‌ای تبدیل کرده است که باعث شده در حفاری‌های این منطقه ارزشمندترین آثار تاریخ ایران را کشف شود. گرچه اکثر این آثار اکتشاف شده به موزه‌های معتبر ایران و جهان منتقل شده ولی در محوطه تپه نیز موزه‌ای برای آثار کم ارزش تر وجود دارد.
بنا به گزارش کتاب هگمتانه تا امروز (چاپ سال ۱۳۳۲)، ۸ قطعه لوح زرین و سمین از کشفیات تپه های هگمتانه و تخت جمشید بدست آمده که ۵ لوح طلا و یک نقره مربوط به تپه هگمتانه همدان است و تنها یک لوح طلا و یک نقره مربوط به تخت‌جمشید است. همین نکته اهمیت تاریخی و باستانی تپه هگمتانه را بهتر از هر مطلبی دیگر نشان می‌دهد.
از جمله ویژگی های شهر باستانی هگمتانه، معماری و طرح و نقشه منظم این شهر بوده، که در بین آثار باستانی به دست آمده کم سابقه است. آثار کشف شده حاکی از وجود یک شبکه منظم و پیشرفته آب رسانی در شهر حکومتی مادها و پارت ها است. در فواصل بین کانال های آب رسانی، معابری بر عرض ۳٫۵ متر وجود داشته و کف این معابر، تماماً با آجرهای مربع شکل و منظمی، مفروش بوده است. تحقیقات نشان داده که در فواصل ۳۵ متری بین معابر، دو سری واحدهای ساختمانی قرار دارند، که هر کدام شامل یک حیاط مرکزی (هال) است، با اتاق ها و انبارهایی به صورت قرینه در گرداگرد آن. به شکلی که هر واحد ساختمانی، فضایی در حدود ۵/۱۷ * ۵/۱۷ متر را در بر می گیرد.
تپه های هگمتانه فقط بخشی از شهر کهن هگمتانه را در خود جای داده است، و بخش بزرگی از شهر مادها همچنان ناشناخته مانده ولی طبق جانمایی‌ها این شهر دقیقا در زیر شهر همدان فعلی قرار دارد، در تازه ترین حفاری‌ها و در جریان ساخت آبنمایی در میدان مرکزی شهر به آثاری از دوره ماد دست پیدا کردند و امید است که این شهر افسانه‌ای بار دیگر رخ از نقاب خاک بیرون کشد.
موقعیت جغرافیایی
مساحت تپه های هگمتانه حدود 30 هکتار است، که با در نظر گرفتن بخش هایی که جزو محدوده تپه باستانی بوده، ولی اینک ساختمانهای مسکونی بر روی آن ساخته شده، به بیش از 40 هکتار نیز می رسد.این تپه بیضی شکل، در داخل محدوده شهر فعلی همدان در دو سوی خیابان اکباتان (آیباتان) واقع شده است.نام هگمتانه به معنی محل تجمع بوده و در منابع باستانی به صورت هگمتانه، اکباتان، امدانه و همدان ثبت شده که این سایت باستانی در سال 1310 به شماره 28 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خیلی عالی توضیح داده بودید. اون عکس اول هم که هفت حصار رو شماتیک نشون داد عالی بود. دنبال همچین چیزی بودم. ممنون
خواهش میکنم، این محتوا حاصل سفر تیم محتوای ما به همدان بود 🙂