بازار سنتی همدان مانند بازار سنتی دیگر شهرها جایی مناسب برای گشت و گزار، خرید و البته لذت بردن از کیفیت معماری است.
درباره‌ی بازار سنتی همدان
بازار سنتی همدان در دوران قاجار ساخته شد و در آن دوران رونقی نسبی داشت. به علت موقعیت جغرافیایی همدان و قرارگرفتن آن در مسیر راه‌های ارتباطی داخلی و همچنین قرار گرفتن در مسیر زائران کربلا این شهر و به طبع بازار آن رونق بیشتری یافت. این رونق در عصر صفویه بیشتر بود.
بازار سنتی همدان مانند بازار اغلب شهرها مسقف‌اند. در حدود دهه‌ی هفتاد سقف تعداد زیادی از راسته‌های این بازار برداشته شد. و صاحبان مغازه‌ها برای بزرگ کردن مغازه‌ی خود، ساختار اصیل و یازار را تغییر دادند. بعضی از بازارها در تملک اشخاص ثروتمند بوده است. چنان که بازار قیصریه (بازار فرش فروش‌های فعلی) را میرزا کاظم منشی قاجاریه در پشت کاروانسرای خود (کاروانسرای میرزا کاظم) ساخت که اکنون متعلق به چند تاجر است. بر همین قیاس راسته‌ی بازارهای صحاف خانه. موتابخانه. کفشدوزخانه و…
معماری بازار سنتی همدان
همانطور که گفته شد این بازار مسقف است و معماری آن معماری اسلامی است. تمامی بازارهای همدان در حول محور مسجد جامع ساخته شده است. این به خاطر الزام وجود مسجد در اطراف بازار است تا دکان‌داران بتوانند برای اقامه‌ی نماز به این مسجد بروند. علاوه بر آن مساجد کوچک‌تری هم در جاهای مختلف بازار وجود دارد.
طبق آنچه درباره‌ی بازار کاشان گفته شد، بازارها می‌بایست مکان‌های مهم مورد نیاز کسبه را دارا می‌بود. مکان‌هایی مانند گرمابه، غذاخوری، نانوایی و …
راسته‌های بازار
در این بازار به رسم بازارهای دیگر شهرها هر راسته مخصوص فروش یک نوع محصول بوده است. بعضی از این راسته‌ها اکنون این نظم تا حدودی ااز دست داده‌اند. برای مثال از راسته‌ی آهنگرها. گیوه کش‌ها. زهتاب‌ها. موتاب‌ها. نجارها. گوزه گرها. صحاف‌ها و… جز نامی باقی نمانده است. همینطورراسته‌های گندمی‌ها. پالاندوزها. خامه فروشها و نخود بریزها از راسته‌های معروف گذشته بوده.
دیگر راسته‌های معروف
- آهک فروشها
- پالاندوزها
- پیغمبر/ گونی فروشها
- چاقو سازها
- حکیمخانه
- حلبی سازها
- دباغخانه
- رزین برها
- زغالی‌ها
- زرگرها
- سمسارخانه
- بیشتر در اینجا
بازارچه‌ها
بازارچه‌ها یا بازارهای کوچک هرمحل بر سر گذر مردم نزدیک به چمن‌ها (میدان محل) دکان‌های متعددی وجود داشت که نیازهای اولیه‌ی محل را تأمین می‌کرد.
بازارچه‌های معروف
- بازارچه اسمعلی خان
- بازارچه امامزاده یحیی
- بازارچه پل پهلوان‌ها
- یازارچه توت قمی‌ها
- بازارچه جاگله
- بازارچه جولان
- بازارچه چمن ورمزیار
- بازارچه درود آباد
- و …
گذر
در باراز سنتی همدان هم مانند دیگر بازارها گذر هم وجود دارد. گذر بازارچه‌ی مفصل‌تری است در تقاطع چند کوی (محل) که از معروفترین آنها سرگذر و باغخانه است.
کاروانسراها
کاروانسراها بناهای وسیعی هستند که تعداد زیادی دکان را در بر می‌گیرد و معمولاً مجاور یا متصل به بازار ساخته شده‌اند و جزئی از آن محسوب می‌شوند. اکثر کاروانسراهای مهم همدان نیز یادگار زمان قاجاریه هستند.
ساخت کاروانسراها دلایل مختلفی داشت.این کاروانسراها دو طبقه داشت؛ از طبقات پایین به عنوان دکان (حجره) و دفتر امور تجاری استفاده می‌شد و طبقه‌ی فوقانی انبارهایی برای نگهداری کالا بود که بعدها از این طبقه برای دفتر تجاری نیز استفاده می‌شد.
همچنین محوطه‌های سرپوشیده‌ای در جنب کاروانسرا یا زمینی در گوشه‌ای از آن به عنوان طویله برای نگهداری شتر و اسب و الاغ می‌ساختنند.
بعضی از صاحبان کاروانسراهای بزرگ در محلات دیگری ساختمانهایی داشتند که از آن برای نگهداری چهارپایان و محل بیتوته کاروانیان استفاده می‌کردند، بعد از تخلیه کالاها عمله کاروان و ستوران را به اماکن هدایت می‌کردند. به این بناها نیز کاروانسرا می‌گویند. تجار عمده و صاحبان سرمایه کالاهای خود را توسط دلالان و بنکداران در سطح شهر یا سایر بلاد پخش می‌کردند و به‌وسیله‌ی همان افراد نسبت به خرید امتعه‌ی صادراتی اقدام می‌کردند و خود نیز با دلالان و تجار کشورهای اروپایی و آمریکا و آسیایی که خواستار خرید کالاهایی نظیر فرش و چرم و غیره بودمد مستقیماً ارتباط برقرار می‌کردند.
کاروانسراها محل تجمع عمومی افرادی بود که در ارتباط با کار تجارت مشغول بودندو کالاهای خود را عرضه می‌کردند و دایماً در جنب و جوش بودند.
نوشته‌های ویلیام جکسن
در سال ۱۹۲۱. م. همدان ۱۵۰ دکان دباغی داشت. چنانکه ویلیام جکسن می‌نویسد: «بازارهای همدان دارای سقفند و بیش از پانصد دکان پر مشتری در آنها قرار دارد. بازرگانان از این شهر به عنوان «انبار ایران» یاد می‌کنند. از جمله کالاهای بازرگانی. اجناس چرمی را باید نام برد؛ زیرا همدان شهر دباغخانه‌ها است. همدانی‌ها در ساختن و عمل آوردن پوست گاو و گوسفند و ساختن اجناس تجملی از آنها شهره شده‌اند.»
«زین و تسمه و جامه‌دان و کفش‌های نوک تیز را در غرفه‌های متعددی به معرض فروش نهاده‌اند. از این گذشته نمدهای نرم سفید که برای زیرانداز، نمدزین، کپنک و شولای چوپانان به کار می‌رود و کلاه‌های پوستی شبیه کلاه‌خود در هیچ جای ایران بهتر از همدان ساخته نمی‌شود. همچنین ساختن غایشه.»
پیشنهاد ایران تراول
دیدن این بازار به دو دلیل پیشنهاد میشود؛ یک اینکه از بافت تاریخی آن جظ ببرید و دوم آنکه قیمت اجناس در این بازار بسیار کمتر از قیمت همان جنس در سایر نقاط شهر است. پس برای خرید سوغات یک فال و تماشا را با هم تجربه کنید.
