کاروانسرای زین الدین یکی از منحصر به فرد ترین نمونه‌های کاروانسرای ایرانی است که به صورت مدور، قرینه و زیبا ساخته شده و از فضا کاملا بهینه استفاده کرده است. این یادبود گنجعلی خان، حاکم کرمان در زمان شاه عباس کبیر ساخته شد و امروز هم با شکوه و زنده در دل کویر خود نمایی میکند. با ایران تراول همراه باشید با معرفی یکی از شناخته شده‌ترین کاروانسراهای ایران در جهان که در سال 2010 در لیست صد هتل برتر جهان هم قرار داشته است.
کاروانسراهای بین راهی در ایران
در جغرافیای وسیع ایران و خصوصا در مناطق کویری فاصله شهرها و روستاها در گذشته و با گام‌های چهارپا بیش از یک روز بود و همین موضوع باعث می‌شد تا مسافران و تجار در قالب دسته‌های بزرگ حرکت کنند و در طول مسیر چند نقطه خارج از شهر و آبادی اقامت کنند. این موضوع چالش‌های بزرگی در مقابل این کاروان‌ها قرار می‌داد که در طول تاریخ ایران راهکاری در حال تکامل بوده و آن این بود که فضایی امن برای تامین تمام نیازهای کاروان ایجاد شود. یک نمونه مینیاتوری از یک آبادی با امکان اقامت، پذیرایی و دفاع در مقابل راهزنان. از چاپارخانه‌های جاده شاهی در دوره هخامنشی و اقامتگاه‌های دوره اشکانی در طول جاده ابریشم تا کاروانسراهای اسلامی در دوران مغول و نقطه اوج آن در دوره صفوی با 999 کاروانسرا در سراسر ملک ایران همواره نجات بخش کاروان‌های خسته‌ی راهی بودند که در دل تاریکی شب و در میان دریایی از بیابان و ظلمت با شعله‌های روشن جان پناهی امن امید در دلشان روشن می‌شد. دو نمونه از معروف ترین کاروانسراهای عصر صفوی کاروانسراهایی هستند که به دستور مادر شاه سلطان حسین ساخته شده که یکی از آنها در نزدیک اصفهان با نام کاروانسرای مادر شاه به عنوان یک منطقه نمونه گردشگری کار میکند و دیگری با نام هتل عباسی زیباترین هتل خاورمیانه شناخته می‌شود.
کاروانسر زین الدین یاد بودی برای نام گنجعلی خان
شاه عباس کبیر در سفرش در سال 1606 میلادی به سمت کرمان و دیدار گنجعلی خان رفت، در هنگام بازگشت دستور بر آبادانی هرچه بیشتر مسیر یزد کرمان داد. همین موضوع باعث شد تا بعد از این سفر زین الدین گنجعلی خان دستور ساخت دو کاروانسرا را در این مسیر صادر کند و یکی از آنها را برای یادبود خود و به اسم خود بنا نهاد.
[highlight bgcolor=”#999999″]برای شناخت بهتر دوره شاه عباس حتما این مطلب را مطالعه کنید.[/highlight]
از بررسی ابنیه معماری ایرانی اینگونه برمی‌آید که آنهایی که مدور ساخته می‌شوند از برای یادبود است و نمونه‌اش، برج «طغرل» در ری و «گنبد قابوس» در گنبد است. به همین جهت کاروانسرای زین الدین جزو معدود کاروانسراهای مدور ایران است.
کاروانسرای زین الدین از بیرون گرد، اما از داخل، ۱۲ضلعی است، از بارزترین مشخصه‌های این بنا می‌توان به قرینه بودن شرق و غرب آن اشاره کرد. این کاروانسرا دارای پنج برج نیم‌دایره است که به دیواره هشت‌متری آن پیوسته‌اند. در اطراف صحن، رواقهای سکوداری وجود دارد و در انتهای هر رواق اتاقهایی مشابه دیده می‌شود. در طرفین هشتی ورودی و پشت اتاق‌ها، راهروهای وسیع و طولانی قرار دارد که اصطبل چهارپایان بود. فضای ضلع شمالی بنا – گویا شاه‌نشین – دارای سقفی بلند با کاربندی است. مصالح بنا از آجر است و در درون بنا عمدتا از تزئینات آجر در نما استفاده شده که تابع طرح ۱۲ضلعی حیاط یا صحن مرکزی آن است. قسمت شاه‌نشین در بدنه و سقف دارای اندود گچ و کاربندی است.
اقامت با کیفیت در دل کویر کاربری امروز کاروانسرای زین الدین
از دو کاروانسرایی که به دستور گنجعلی خان ساخته شد تنها یکی شکوه گذشته خود را حفظ کرده و شاید امروزه حتی پر رونق‌تر از گذشته باشد. کاروانسرای زین الدین با پشت کار و سرمایه گذاری و علاقه‌ی آقای کامران امامی و برادرشان با مرمتی اصولی و با تعهد به اصالت بنا و مصالح سنتی که موجب دریافت جایزه سازمان علمی فرهنگی ملل متحد (یونسکو) در سال 2006 هم شد تبدیل به یکی از یکصد هتل برتر دنیا در سال 2010 شد. کاروانسرای زین الدین می‌تواند هر شب ۵۰ میهمان را اسکان دهد. هرچند کسانی هم که بخواهند، می‌توانند وعده‌ای غذای سنتی در آنجا را تجربه کنند. «زین‌الدین» اگرچه معنای لغوی‌اش زینت دین است، اما این کاروانسرا، حالا «زینت کویر» است.
Iran 2018 Zein-o-din Caravanseray
موقعیت جغرافیایی کاروانسرای زین الدین
آدرس: برای دسترسی به کاروانسرای زین الدین باید به ۶۲ کیلومتری جنوب یزد و ۴۰ کیلومتری شهرستان مهریز بروید.
