یوزپلنگ آسیایی زمانی در اکثر نقاط آسیا از شبه‌قاره هند تا افغانستان، ترکمنستان و ایران تا شبه‌جزیره عربستان پراکنده بود، اما در حال حاضر در فهرست جانوران در آستانه انقراض اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت قرار دارد و منحصر به نواحی دور افتاده‌ای در بیابان‌های ایران شده‌است. یوزپلنگ آسیایی جزو معدود گربه سانانی است که به سرعت اهلی می‌شود. و از گذشته در این نواحی از آنها برای شکار استفاده می‌کردند. و در ادبیات، نقاشی‌ها و سنگنگاره‌های بسیاری اثری از این حیوان وجود دارد. ایران تراول در این مطلب سعی دارد شما را با این جانور دوست داشتنی که امروزه به نماد ایران تبدیل شده آشنا کنیم.
سرگذشت یوزپلنگ آسیایی
یوزپلنگ آسیایی در سرزمین‌های باز و علفزارها، دشتهای کوچک، مناطق نیمه بیابانی و سایر مناطقی که می‌توان در آن شکاری یافت زندگی می‌کنند. این یعنی تمام نواحی جنوب غرب آسیا مکانی مناسب برای این جاندار بوده و همین موضوع باعث شد تا جمعیت آنها بسیار زیاد باشد. اما هرچه تمدن انسانی توسعه پیدا کرد قلمرو یوز نیز کوچک تر شد. زیرا از همان ابتدا از انسان هراس داشت و هرکجا که انسان پا می‌گذاشت یوزپلنگ آسیایی آن مکان را ترک می‌کرد.
اما انسان تنها به تصاحب قلمرو و شکار یوزها اکتفا نکرد و زمانی که فهمید می‌تواند از یوزها مانند سگ برای شکار آهو استفاده کند تلاش کرد که هر یوزی را که می‌بیند به زنجیر بکشد. این موضوع باعث شد که بعضی از شاهان گذشته مانند اکبر شاه در هندوستان گله‌ای متشکل از هزار قلاده یوزپلنگ آسیایی باشد. و مکان‌های مخصوصی برای نگهداری یوزپلنگ ایجاد کنند و مشاغلی مانند یوزبانی ایجاد شود. محله فهادان یزد هم به محله یوزداران معروف بوده است و اشراف و تجاری که علاقه به شکار داشتند در این محله زندگی می‌کردند.
اما مشکل به بردگی کشیدن یوزها این بود که برخلاف سگ‌ها زمانی که در حصر باشند تولید مثل آنها بسیار محدود می‌شود و عمر آنها نیز کم می‌شود. یکی از علل آن این است که در یوزپلنگ آسیایی، یوز ماده خود بین نرها انتخاب می‌کند که با کدام یک جفت شود و نمی‌توان دو یوز را در یک قفس کرد تا تولید مثل کنند. این عامل باعث شد که خیل زود این گله‌های بزرگ یوز نابود شوند و مناطقی که زمانی مامن اصلی یوزپلنگ آسیایی بود دیگر هیچ یوزی پیدا نشود. آخرین نشانه‌ای که از یوز در هند دیده شد به سال 1944 برمی‌گردد و در تا سال دهه 1970 نسل یوز آسیایی از تمام قاره به جز ایران منقرض شد.
یوز آسیایی در ایران
ایران دشتهای باز بسیار زیادی دارد، دشت‌هایی که بین سه رشته کوه بزرگ البرز، زاگرس و هندوکش قرار دارد و جویبارهای حاصل از آب شدن برف‌ها در این رشته کوه‌ها به داخل دشت مرکزی ایران سرازیر می‌شود. این یعنی ایده آل ترین شرایط برای زندگی و رشد گونه‌های متنوع جانوری از جمله یوزپلنگ آسیایی، اما این شرایط ایده آل با توسعه تمدن بشری و دست درازی به روند عادی محیط زیست به شدت تهدید می‌شود. آبهای جاری به سمت دشت‌ها توسط سدها، کارخانه‌جات و شهرها مصرف می‌شود و تالاب‌ها ذره ذره از بین رفتند. جاده‌ها در دل بیابان و کویر، زیستگاه‌های بکر جانوران را از بین بردند و شکارچیان و گله داران خوراک طبیعی گوشخواران و علف خواران وحشی را با خود بردند. معادن سنگ و آهن و.. بکرترین مناطق را برای توسعه خود پیدا کرند و همچین بیابان که با خشک شدن زمین‌ها رو به گسترش گذاشت و حیات وحش را به حاشیه کشاند.
حال اما هنوز هم با تمام این سختی‌ها تنها زیستگاه یوز آسیایی ایران است. جذاب‌ترین جانور گوشت خوار ایران که به نماد این کشور تبدیل شده است. استان‌های سمنان و یزد به عنوان زیستگاه اصلی این حیوانات است ولی آثار آنها در استان‌هایی مثل تهران و خراسان و کرمان هم دیده شده و این نشان دهنده وسعت زیستگاه این جانور دوست داشتنی است. تنها حدود صد قلاده از یوز آسیایی در تمام جهان وجود دارد. و تمام نگاه جهان به سمت ایران دوخته شده است.
برنامه نجات یوزپلنگ آسیایی
پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، با همکاری برنامه توسعه سازمان ملل و سازمان حفاظت از محیط زیست در سال ۲۰۰۱ شروع به کار کرد. برای کار مطالعاتی و حفاظتی، ۵ منطقه انتخاب شد که گمان می‌رفت ۸۰ درصد یوزهای ایران در آن مناطق پراکنده‌اند. پارک ملی توران، پارک ملی کویر در استان سمنان، منطقه حفاظت شده بافق و پناهگاه‌های حیات‌وحشدره انجیر و نایبندان در استان یزد.
به مردم محلی آموزش داده شده‌است با توجه به کمبود شکار برای یوزپلنگ اگر احیاناً یوزی به آغل گوسفندان آنها حمله کرد، آنها اجازه بدهند یوز شکارش را انجام دهد و هیچ مقاومتی نکنند، یوزپلنگ مثل گرگ نیست که همه گوسفندان آنها را خفه کند و از بین ببرد؛ یوز تنها یک بره یا گوسفند را شکار می‌کند.
در همین برنامه نصب دوربین و حتی قلاده الکترونیکی هم انجام شد تا آمار دقیق‌تر و شناخت بهتری نسبت به زندگی این جاندار در خطر انقراض داشته باشیم.
پس از تأیید طرح یوزپلنگ بر روی لباس تیم ملی فوتبال ایران، این طرح بر روی لباس تیم ملی فوتبال ایران در جام جهانی فوتبال ۲۰۱۴ برزیل و جام ملت‌های آسیا ۲۰۱۵ به عنوان نماد کشور ایران نقش بست.
