پاسارگاد برای ایران شناسان، یادآور نام کوروش است، پادشاه عادل ایرانی که مقبره‌اش در این شهر بنا شده‌است. پاسارگاد اما با پیشینه ی تاریخی‌اش، به دلیل تغییر نام اش از کمینوش به پاسارگاد، نسبتا کمتر شناخته شده است. پاسارگاد، دربرگیرنده ساختمان‌هایی چون آرامگاه‌کوروش بزرگ، باغ پادشاهی پاسارگاد، کاخ دروازه، پل، کاخ بار عام، کاخ اختصاصی، دو کوشک، آب‌نماهای باغ شاهی، آرامگاه کمبوجیه، ساختارهای دفاعی تل تخت، کاروانسرای مظفری، محوطهٔ مقدس و تنگه بلاغی است که در صدر آنها، آرامگاه‌کوروش است.
از آنجایی‌که آرامگاه کوروش صدرنشین این لیست است، در ادامه، ایران‌تراول به توصیف آن خواهد پرداخت.
مجموعه‌ی پاسارگاد در کلیت، یادگار دوران پراقتدار هخامنشیان است که همانطور که گفته‌شد شامل باغ‌ها و کوشک‌های متعددی بوده است اما آنچه که در ابعاد جهانی شناخته شده‌است؛ مشهد مادر سلیمان یا همان آرامگاه کوروش است که از 526 سال پیش از میلاد و پس از جنگ با ماساگت‌ها، میزبان کوروش است. این بنا در دشت پاسارگاد با قدمتی 2500 ساله، احتمالا به دستور شخص کوروش بنا شده‌است. دلیل این گمانه‌زنی‌ها این است که شواهدی از جمله کتیبه‌ای سه زبانه (عیلامی، پارسی باستان و اکدی) و معماری کم و بیش مشابه تخت جمشید این احتمال را صحه می‌گذارد.
استرابون، مورخ یونانی در توصیف این بنا و فضا چنین نوشته‌است: ” … و در آن‌جا اسکندر آرامگاه کوروش را در پردیسی مشاهده کرد، به صورت برجی کم‌ارتفاع که زیر سایه انبوه درختان باغ شاهی پنهان بود. بخش پایین آرامگاه بزرگ و حجیم بود و در بخش بالایی اتاقی داشت با تختی از طلا و میزی که روی آن فنجان‌ها و ظروف آیینی نهاده بودند و تابوتی زرین که جسد کوروش را در خود جای داده بود.. .”
یکی از ویژگی‌های خاص مجموعه پاسارگاد، وجود باغ شاهی و مجموعه کاخ‌های آن است. در پاسارگاد، باغ ایرانی با تمام ویژگی و عناصر اصلی معماری‌اش ساخته می‌شود. توجه به عناصر مذهبی و استفاده از آن به صورت مفهومی در ساختارهای معماری، الگوی هندسی باغ به همراه کوشک‌ها و راه‌آب‌های سنگی آن در میان باغ بزرگ پاسارگاد، نحوه توزیع و تقسیم مناسب آب در داخل مجموعه باغ و کاخ‌ها و ترکیب عناصر و ساختارهای معماری با طبیعت از جمله ویژگی‌هایی است که این باغ را به عنوان الگویی مادر در باغ‌سازی ایرانی مطرح می‌کند به تعبیری دیگر، باغ پاسارگاد و مجموعه کاخ‌های آن شاهکار، خلاقیت و اصالت هنری هنرمندان ایرانی به عنوان اولین نمونه‌های چهارباغ است که بعدها در معماری صفوی و دوره مغولی هند بار دیگر نمود پیدا می‌کند. باغ شاهی در محوطه میراث جهانی پاسارگاد شامل مجموعه‌ای از کاخ‌ها و کوشک‌ها به همراه جوی‌های سنگی و گلی بوده که آثار کمی از آنها باقی مانده است.
نمونه شبیه سازی شده از باغ پاسارگاد آب راهه های باغ پاسارگاد
بنای آرامگاه با ارتفاع 11 متر که شامل دو بخش اصلی سکوی پلکانی و اتاقک آرامگاه با سقف خرپشتهای است، از بلوک‌های سنگی تراش‌خورده ساخته شده که بدون هیچ ملاتی کنار هم چیده شده است. این مکعب‌های سنگی را با بست‌های آهنی و با استفاده از سرب به هم متصل و سرجای خود محکم کرده‌اند. دقیقا مشابه ساختار اعجاب‌برانگیز تخت‌جمشید. ساختار این زیگورات، جدای از جنبه‌ی بصری معماری و منحصر به‌فرد اش، به دلیل سادگی و گیرایی در عین استحکام، نظر هر بیننده‌ای را از هر سوی دشت به خود جلب می‌کند.
عظمت این بنا در دشت پاسارگاد به شکلی‌است که کلودیوس ریچ؛ مورخ انگلیسی، در سال 1821 در مورد اهمیت آرامگاه و شخصیتی که در آن آرمیده چنین گفته است: “ظاهر بسیار قابل احترام این بنای سنگی بی‌درنگ موجب نوعی احساس ترس همراه با کرنش و تعظیم در من شد. آگاه شدم که تاکنون درک و شناخت درستی از آن نداشته‌ام. از این رو در حالی که غرق در تفکر بودم حدود یک ساعت روی پلکان بنا نشستم تا آن زمان که ماه بر فراز آن نورافشانی کرد و آن وقت بود که به خود گفتم که این‌جا بی‌شک باید آرامگاه بهترین، مشهورترین، محترم‌ترین و ستودنی‌ترین پادشاه مشرق زمین باشد.”
برخلاف کتیبه‌های تخت‌جمشید در آرامگاه‌کوروش، کتیبه‌ای به شکل مستقل از بنا کشف نشده است اما اما آریان مورخ یونانی، چنین نوشته‌است که در مقبره کوروش کتیبه ای به خط ایرانی به این مضمون دیده شده است: “ای مرد! من کورش هستم، پسر کمبوجیه، من شاهنشاهی پارسیان را بنیاد گذاشتم. من بر آسیا فرمان راندم، اینک بر من رشک مبر.”
در دوران اتابکان فارس، در درون مقبره کوروش و بر سنگ هایی در پیرامون آن، کتیبه هایی مذهبی و نیز طرحی از یک محراب تراشیده شده که مربوط به تغییر کاربری این مکان به مسجد بوده است. امروزه در پاسارگاد تنها یک کتیبه کامل که در چند جای مختلف بر دیوار کاخ ها نوشته شده است، دیده می شود. این کتیبه ها در دو سطر به زبان و خط فارسی باستان، یک سطر ترجمه عیلامی و یک سطر ترجمه اکدی (بابلی نو) نگاشته شده اند:” اَدَم کوروشَـ(ـه)، خشایَـثی یَـه، هخامنیشی یَـه – من کورش، شاه، هخامنشی.”
از این کتیبه نسخه دیگری بر بالای سنگ نگاره مرد بالدار بوده است که در فاصله سال های 1240 تا 1253 خورشیدی ناپدید شده است.
به هرحال زمانی که در استان فارس سپری می‌کنید، پاسارگاد و آرامگاه‌کوروش را در گوشه‌ی خاطر داشته باشید!
