یکی از مهم‌ترین دلایل سفر به شهر مشهد وجود حرم مطهر امام رضا می‌باشد و همین باعث شده که افرادی که به این شهر سفر می‌کنند از وجود آرامگاه پیر پالاندوز بی خبر باشند و یا حداقل کمتر کسی آن را بشناسد و از نزدیک دیده باشد. آرامگاه پیر پالاندوز در واقع آرامگاه شیخ محمد عارف است که در بین مردم و از گذشته به این نام شهرت دارد. شاید تعجب کنید از این که بفهمید این آرامگاه در نزدیکی حرم قرار دارد و شما حتی نام آن را هم نشنیده‌اید.
پیر پالاندوز کیست؟
در ابتدا به معرفی این عارف بزرگ می‌پردازیم. محمد عارف عباسی نامی است که بر سنگ مزار این عارف نوشته شده است. این شخص از عارفان و شیخ‌های سلسله‌ی ذهبیه بوده که در ادامه‌ی زندگی به مذهب تشیع روی آورده است. همانطور که از لقب او ” پالاندوز” مشخص است علی رقم درجه‌ی بالای عرفانی و موقعیت خوب، به پالان دوزی برای گذران امورات زندگی مشغول بوده است. ولادت او به قرن دهم هجری یعنی عصر شاعر و عارف معروف شیخ بهایی بازمی‌گردد. این عارف والا مقام در روستای کارده مشهد متولد شده بودند.
او علاوه بر عرفان شهرت زیادی در خطاطی و کیمیاگری نیز داشته و در جایگاه استاد برای خطاطی بوده است. گواه این ادعا قرآن هفت سوره‌ای اوست که با خط ثلث نگاشته شده است.
معماری آرامگاه پیر پالاندوز
زمان ساخت آرامگاه پیر پالاندوز به دوران سلطنت شاه محمد خدابنده صفوی یعنی پدر شاه عباس معروف باز می‌گردد که توسط قنبر علی بن خواجه حسین در سال 985 قمری ساخته شده است. این تاریخ بر کتیبه‌ی مربعی از سنگ سفید در داخل بنا کنده شده است. شکل و فرم کلی این بنا قبل از آنکه توسط آستان قدس مرمت شود تنها به صورت بنایی مربعی بوده که سقفی به صورت گنبد داشته است. به مرور این مقبره مورد مرمت، بازسازی و گسترش توسط آستان قدس قرار می‌گیرد و بخش‌های حیاط، حوض، سردر زیبا و حجره‌های اطراف حیاط به آن اضافه شده است.
آرامگاه پیر پالاندوز در قسمت شمال شرقی مجموعه‌ی حرم مطهر در خیابان نواب صفوی قرار دارد که کمتر کسی از وجود آن با خبر است. تزئینات بسیار زیبای این آرامگاه از نقاط قابل توجه معماری این بناست. در سقف شاه نشین این بقعه یزدی بندی‌ها با تبحر فراوانی اجرا شده که در گذشته نقاشی‌هایی روی آن‌ها بوده که باعث شکوه و جلوه‌ی زیاد فضای داخلی بوده است.گنبد پیازى شکل این بنا با پوشش کاشی فیروزه‌ای و زرد از فاصله‌ی دور خود نمایی می‌کند. این گنبد بر روى گردنى استوانه‌اى شکل استوار شده است. تزئینات دیواره‌های حیاط و طاق‌های تیزه دار آجری این آرامگاه نمود مشخصی از معماری صفوی بناست که بخش زیادی از آن به دلیل رطوبت و گذر زمان از بین رفته و امروزه مورد مرمت قرار گرفته است.
این اثر در اردیبهشت ماه سال 1356 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به شماره‌ی 1357 ثبت شده است. این آرامگاه علاوه بر ارزش معنوی آن، اهمیت زیادی از نظر معماری و ساخت دارد و جز آثاری از شهر مشهد است که حتما برای یکبار هم که شده باید از آن دیدن کرد تا زیبایی آن را از نزدیک بتوان درک کرد.
چطور به آرامگاه برویم؟
این آرامگاه در بخش شمال شرقی حرم و در ابتدای خیابان نواب صفوی که به بالا خیابان معروف است، قرار دارد.
برای رفتن به این محل اگر دسترسی پیاده را انتخاب کنید بهترین راه پیدا کردن خروجی نواب صفوی از داخل حرم است که بعد حدود 100 متر مسیر پیاده روی به سمت بازارچه‌های نزدیک حرم می‌توانید تابلوی “شیخ محمد عارف” و فلش آن را مشاهده کنید.
در صورتی که دسترسی ماشینی را انتخاب می‌کنید بهتر است که در خیابان نواب باشد وگرنه بهتر است پیاده شوید و از داخل حرم به سمت خیابان نواب بروید. چون در این صورت باید از زیرگذر حرم به سمت این خیابان بروید که باید دردسر پیدا کردن جای پارک را به جان بخرید.
توجه کنید که اگر به قصد عکاسی می‌روید باید بدانید در این مقبره برخلاف داخل حرم عکاسی منعی ندارد ولی مجبورید که یا پیاده و یا سواره حرم را دور بزنید که از سمت خیابان شیرازی این مسیر به صورت پیاده 25 تا 35 دقیقه و از سمت خیابان امام رضا و طبرسی بین 15 تا 25 دقیقه در راهید.
