در دل یکی از قدیمیترین بناهای مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد، موزه خط و کتابت میرعماد قرار دارد. از کنار درخت‌های چنار قدیمی و پیر کاخ سعدآباد میگذریم و درست در یکی از بناهای میانه‌ی کاخ به دیدن آثار نابی از کتابت و نگارگری و خوشنویسی میرویم که قدمت بعضی از اثار آن حتی به قرنهای 3 و 4 هجری نیز میرسد.
ایران تراول شما را به درون عمارت کوچکی راهنمایی میکند که ایوان زیبای آن به شدت خودنمایی میکند. با ایران تراول همراه هستید تا به درون عمارت برویم و در گزارشی با موزه خط و کتابت پارسی میرعماد آشنا شویم.
بنای موزه خط و کتابت میرعماد
موزه میرعماد در یکی از بناهای قدیمی مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد واقع شده است. بنایی که اگرچه ساخت آن به اواخر قرن ۱۳ و اوایل قرن ۱۴ هجری قمری برمیگردد ولی تلفیقی از معماری سنتی ایران و اروپا است. همین قدمت و زیبایی بنا به تنهایی کافی است که بازدیدکنندگان بسیاری مشتاق دیدن چندبارهی آن باشند.
بنای موزه کتابت پارسی کاملا با بناهای متعلق به اواخر دوره قاجار شبیه است. این شباهت از آنجایی است که شیوه معماری آن شبیه به معماری دوره انتقال است که در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی شکل گرفت.
این بنای قدیمی محل زندگی دو تن از فرزندان محمدرضا شاه یعنی فرحناز و علیرضا بوده است.
طبقات ساختمان موزه
این نکته قابل توجه است که ساختمان این موزه دو طبقه دارد:
طبقه اول
طبقه اول موزه خط و کتابت میرعماد با زیربنایی برابر با ۱۹۶ متر مربع و متراژ اعیانی ۳۱۰ مترمربع، روی سکویی با ارتفاع یک و نیم متر مربع احداث شده است. در این بخش از موزه خطوط قبل از اسلام و بخشی از خطوط اسلامی به نمایش درآمده است. با ورود به این طبقه به دیدن نمونه‌هایی از کتیبه‌های با خط میخی عیلامی که به خط پروتو عیلامی نوشته شده و کتیبه‌های پهلوی ساسانی و اوستایی مربوط به اردشیر بابکانمی‌رویم.
طبقه دوم
اما در طبقه دوم موزه خط و کتابت میرعماد ، خطوط تعلیق، نستعلیق و شکسته نستعلیق قرون 9 تا 13 هجری قمری قرار دارد. بخشی از این طبقه به آثار میرعماد الحسنی اختصاص دارد که قطعات خط و مرقع میرعماد، به صورت نستعلیق چلیپایی و سیاه مشق کتابت شده است.
معرفی آثار۱۰ قرن کتابت و خوشنویسی
خطوط قبل از اسلام
کتیبه‌های میخی عیلامی و کتیبه‌های پهلوی ساسانی و اوستایی مربوط به خطوط قبل از اسلام هستند. کتیبه میخی عیلامی به خط پروتو عیلامی نوشته شده و جالب اینکه از محدود اثار به جا مانده از معبد قدیمی و مشهور چغازنبیل شوش خوزستان است. کتیبه های پهلوی ساسانی مربوط به اردشیر بابکان و بخشی از کتاب کارنامه اردشیر بابکان است و کتیبه اوستائی شرح متنی از اوستای معروف میباشد .
خطوط اسلامی
خطوط جامع اسلامی شامل اقلام ششگانه متعلق به ابن مقله شیرازی است که با خط کوفی شروع می‌شود و در نهایت با خط محقق پایان می‌یابد . میدانیم که خطوط کوفی و ثلث و نسخ و توقیع و رقاع و ریحان بصورت قطعات متعلق به دوره‌های اسلامی شناخته میشوند که از ارزندهترین خطوط کوفی این تالار خط کوفی ایرانی روی پوست است که یکی از انواع تقسیم بندی‌های خط کوفی را نشان می‌دهد.
خط نسخ این بخش نیز به صورت خطوط جامع و قطعات مختلف رنگین نویسی است و شامل برگزیدهترین آثار نسخ نویسان دوره‌های مختلف اسلامی ایران مانند: احمد نیریزی، محمد ابراهیم قمی، احمد شاملو، وصال شیرازی و علی عسکر ارسنجانی است.
خطوط تفننی
در این بخش به دیدن قطعات خطی گلزار، تصویری، تزئینی، قطاعی، ناخنی متعلق به قرون ۱۰ تا ۱۳ هجری قمری میرویم.
اشیای کاربردی
در این بخش نیز آثار کاربردی خطوط فلزی موجود بر روی شمعدانهای فلزی، سنگ قبر، کاسه‌های سفالین و لعابی را که در بخشی از محراب بکار رفته است، می‌بینیم . قلمدانهای موجود در موزه با نمایش خطوط و نقوش بکار رفته بر روی آن شیوه-های تزئینی خط و نقش را به ما نشان می‌دهد.
نسخه‌های خطی
قسمت دیگر موزه نیز به نسخه‌های خطی تعلق دارد که شامل دیوان اشعار و مرقعات و کتابهای خطی افراد به‌نامی است مانند مرقع خط درویش عبدالمجید طالقانی، مرقع احمد نیریزی، مرقع میرعماد ، دیوان حافظ و کتب خطی قرن ۱۳ ه.ق مانند قرآنها و کتابهای دعا است.
مزیت دیدن آثار موزه میرعماد آن است که جدا از نمایش انواع اقلام میتوان کتاب‌آرایی دوره‌های اسلامی و سیر آن را پس از مطالعه بر نسخ خطی و قطعات و فرمانها و عقدنامه‌ها مشاهده نمود .
توجه: در این موزه نسخه‌های اصلی از اثار به نمایش درآمده است.
موزه خط و کتابت میرعماد بعد از انقلاب
- موزه میرعماد همانند سایر موزه‌های دیگر، پس از انقلاب تا مدت‌ها بدون استفاده بود تا زمانی که سیاستهای سازمان میراث فرهنگی این بنا را محلی برای نمایش آثار خطی مناسب تشخیص داد و در نتیجهی این تصمیم، با تفکیک بخشهای مختلف آن تغییراتی در کل ساختمان به وجود آمد و مرمت آن آغاز گردید .
- معماری داخلی بنا توسط مهندس فیروزه اطهاری و طراحی خارجی آن نیز توسط مهندس هومن صدر صورت پذیرفت. در واقع با حذف دیوارهای اضافی و تبدیل بنا به یک فضای مناسب موزهایی ساختمان تبدیل به موزه خط و کتابت گردید.
- موزه خط و کتابت میرعماد در سال ۱۳۷۶ با نام مشهورترین و بزرگترین استاد خوشنویسی قرن 11 هجری قمری میرعماد الحسنی سیفی قزوینی افتتاح شد.
- خبر هیجان‌انگیز در 12 دی ماه، سال 1397 این بود که ۱۶ اثر از موزه خط و کتابت میرعماد ، ثبت ملی شد. این اثار در جلسه داوری اداره کل ثبت آثار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تایید و در فهرست آثار منقول، ثبت ملی گردید.
سخن آخر
سخن آخر اینکه ایران تراول مکانی را به شما معرفی کرد که نه تنها با آثاری از 10 قرن کتابت و خوشنویسی مکان مورد علاقه‌ی حرفه‌ای‌های هنر و نقاشی و خوشنویسی است؛ بلکه با ساختمانی قدیمی که بر روی بلندی بنا شده و ایوانی زیبا حس نوستالژیکی را در مردمی که از شلوغی شهرهای امروزی خسته شده‌اند، برمی‌انگیزد.
