موزه آب مجموعه سعد آباد به عنوان یکی از اصیل‌ترین موزه‌های موجود در این در حال فعالیت است. این موزه زیبا با ابتکار و خلاقیت مسئولین وقت، نمایانگر سیر تاریخی آب و آب‌رسانی در سرزمین کهنمان ایران است. گنجینه آب، موسسه‌ای فرهنگی است که در جهت جمع آوری، نگهداشت، نمایش و حفظ و احیای میراث گذشتگان در بخش‌های مرتبط با آب از جمله استحصال، انتقال، توزیع، بهره‌برداری و فنون به کار رفته در آن فعالیت می‌کند.
کشور ایران به عنوان یکی از کشورهای کم آب منطقه، همواره با خشک‌سالی دست‌وپنجه نرم می‌کرده است. اما با توجه به نبوغ و علم خاص آن‌ها، هیچ‌گاه با کمبود آب شدی روبرو نبوده است. ساخت قنات‌های تو در تو و پیوسته، چاه‌های عمیق و اصولی و همچنین استفاده از آب‌های زیرزمینی و نعمت‌های الهی از جمله باران و برف، به این سرزمین کمک کرده است تا همواره در راه آبادانی قدم بردارد.
اختصاص یکی از زیباترین عمارت های مجموعه سعد آباد به عنوان موزه آب نشان از قدردانی اهالی این سرزمین به زحمات قدما و همچنین بیانگر هوش سرشار آنان است.
گنجینه سعد آباد حدوداً 2670 مترمربع مساحت دارد که ساختمان اصلی آن حدود 200 متر بوده، ساختمان جنبی موزه دارای 70 متر مساحت و درنهایت فضای باز محوطه آن حدود 2400 مترمربع است.
تاریخچه موزه آب
گنجینه آب سعد آباد در جنوب شرقی کاخ سبز و در غرب ساختمان تشریفات ریاست جمهوری احداث شده است. ساحتمان دفتر مخصوص محمدرضا پهلوی که در زمان پهلوی دوم ساخته شد، برای پذیرایی از مقامات درباری و مراجعین شاه استفاده می‌شد. پس از تخلیه این دو ساختمان به تیمسار کسرایی (مسئول حفاظت ارتش) واگذار شد. عملیات اجرایی بازسازی و مرمت کامل دو ساختمان و محوطه‌سازی آن، پس از تهیه طرح‌های اجرایی توسط گنجینه ملی آب ایران وابسته به وزارت نیرو در سال 1376 آغاز و در سال 87 افتتاح شد.
تاریخچه آب‌رسانی در ایران
تاریخچه آبیاری و آب‌رسانی در ایران، به 6000 سال قبل باز می‌گردد. در کاوش‌های تپه سیلک شهرستان کاشان، آثار کانال‌ها آب‌رسانی با این قدمت به دست آمده است. این موضوع نشانگر این مسئله بوده است که از زمان‌های دور و حتی قبل از آریایی‌ها، آبیاری مسئله بسیار مهم برای ایرانیان بوده است. عمده‌ترین آثار به‌جامانده از ایران باستان در خصوص آب‌رسانی، شامل حفر چاه و قنات، مهار آب، ساخت سد و پل، حفر کانال و رودخانه مصنوعی، و در زمینه استفاده از نیروی آب در احداث آسیاب است.
قدیمی‌ترین آثار مربوط به آب‌رسانی در ایران باستان
- قنات گناباد خراسان با 2500 سال قدمت و عمق 350 متر
- بند بهمن فارس مربوط به دوره هخامنشیان با قدمت 2000 سال
- کانال داریون با 2500 سال قدمت
- رودخانه مصنوعی گرگر با 1700 سال قدمت
تمامی آثار فوق نشان از تمدن با شکوه ایران باستان داشته است که همچنان پس از گذشت هزاران سال پابرجا مانده و قابل بهره‌برداری است.
وسایل موجود در موزه آب
اشیا نگهداری شده در این مجموعه، شامل اسناد و مدارم مربوط به آب، دفترچه میراب، وقف نامه‌ها، طومارها، ابزار و ادوات مربوط به آب شامل ظروف سفالین، ظروف اندازه‌گیری مانند فنجان آبی، ساعت آبی، لوازم حفر چاه و قنات است.
این موزه زیبا با در اختیار داشتن تعداد زیادی از آثار باستانی مرتبط با آب، گنجینه مناسبی برای سیر در تاریخ در این زمینه ایجاد کرده است.
هم اکنون با توجه به اهمیت ابزار مهندسی در آب، در یکی از سالن‌های این موزه از وسایل مهندسی آب استفاده شده و همچنین در دیگر سالن‌ها، به ظروف سفالی و در دیگری به ظروف لعابی و فلزی مرتبط با آب پرداخته‌شده است. در این موزه چشم‌نواز، ماکت‌هایی از آثار و ابنیه قدیم که مرتبط با آب هستند مانند قوسی کریت طبس، کمایستان خراسان، نمایش اسناد استفاده شده است.
در ساختمان جنبی موزه، ماکت‌هایی از سدهای ساخته شده و در دست احداث جدید، تهیه و نمایش حرکات مثبت و ارزشمند دست اندرکاران صنعت آب، در سالن‌های با امکانات این مجموعه به نمایش در آمده است. به گونه‌ای که بازدیدکننده در بدو ورود در ابتدا ماکت‌های مذکور را دیده و سپس وارد سالن نمایش می‌شود. بعد از آن با دیدن فیلم های مذکور به موزه از مدل‌های هیدرولیکی موجود در محوطه بازدید کرده و پس از آن وارد سالن نمایشگاه خواهد شد.
اهداف مورد نظر موزه آب
- نمایش تاریخی آب و آبیاری شامل فرهنگ و مردم شناسی، تکنیک و فن، اهمیت آب و استفاده بهینه از آن در زمینه آب و آبیاری و …
- معرفی و نمایش بزرگان و دانشمندان قدیمی صنعت آب در گذشته
- معرفی و نمایش تکنیک و فن آبیاری و شبکههای آبیاری، انتقال و توزیع آب و دفع فاضلاب در عصر حاضر
- معرفی و نمایش نحوه تقسیم آب و سیستم‌های آب و آبیاری در تهران قدیم و جدید از طریق ساخت ماکت و نمایش گاری ابشاهی و میراب‌ها در گذشته و انتقال و توزیع آب در تهران حاضر
- نمایش سیر تحول و شکل‌گیری موزه آب و فعالیت‌های آن‌که تاکنون انجام شده است.
فضای باز موزه آب
استفاده از فضای باز موزه آب برای به نمایش در آوردن مدل‌های زنده تأسیسات، از جمله سد، کانال، آب‌انبار و آسیاب، بسیار مفید بوده است. این مدل‌ها باعث ایجاد ارتباط مؤثر با بیننده شده و آگاهی‌های لازم در جهت چگونگی کارکرد تأسیسات مذکور به آن‌ها خواهد داد. آموزشی بودن این فضا موجب افزایش علم بازدیدکنندگان نیز شده و صرفاً جنبه سرگرمی نخواهد داشت.
مدل‌های موجود در فضای باز موزه آب
- پل- بند امیر با مقیاس 1:25 در سطحی به مساحت 220 مترمربع
- سد کارون 3 با مقیاس 1:100 در سطح به مساحت 240 مترمربع
- کانال‌های آبی گردش آب
- آب‌انباری با مقیاس 1:2
- گاو چاه با مقیاس 1:1
خلاصه مطلب
موزه آب ، از زیباترین موزه‌های موجود در مجموعه سعد آباد، دارای 3 فضای ساختمان اصلی، جنبی و فضای باز است که هرکدام برای نشان دادن برهه‌ای تاریخ آب ایران در نظر گرفته شده اند. نمایش اسناد و وقف نامه‌ها و همچنین ظروف سفالی، لعابی و فلزی موجب شده است تا نظر بسیاری از بازدیدکنندگان به مسئله آبیاری و آب‌رسانی در ایران باستان جلب شود و نمایش دستاوردهای تاریخی ایران در زمینه آب و ساختن سدها، بیانگر دانش ایرانیان باستان و جدید دارد. ما در گروه ایران تراول به شما پیشنهاد می‌کنیم، در صورت بازدید از مجموعه سعد آباد، دیدن این موزه را فراموش نکنید.
