ایران به عنوان کشوری فرهنگ دوست و هنرپرور، دارای هنرمندان زیادی در زمینه‌های مختلف است. در هریک از مناطق کشورمان ایران، هنری رونق داشته و زیبایی‌های شگفت‌انگیزی را برای آن خطه فراهم آورده است. هنر فرش‌بافی در کرمان، حصیربافی در شمال کشور، قلم‌زنی در اصفهان، شاعری در شیراز و خوشنویسی در قزوین از جمله هنرهایی است که شهرت جهانی پیدا کرده‌اند. هنر خوشنویسی به عنوان یکی از زیباترین هنرهای موجود، دارای قدمتی چند هزارساله در ایران است. قزوین پایتخت خوشنویسی ایران، به عنوان اصلی‌ترین مرکز برای رواج این هنر اصیل شمرده می‌شود.
این شهر از دیرباز مهد پرورش بزرگان خوشنویسی کشور بوده و شاگردان زیادی نیز نزد بزرگان و اساتید نامی، آموزش دیده و پرچم هنر را در این خطه برافراشته‌اند. به همین دلیل، شهر قزوین از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و شورای عالی فرهنگی به عنوان پایتخت خوشنویسی ایران نام گرفته است.
تاریخچه خوشنویسی در ایران
خوشنویسی از دوران قبل از اسلام با ظهور خطوط مختلفی از جمله میخی، اوستایی و پهلوی در ایران رایج بوده است. با ظهور دین مبین اسلام و گسترش آن در ایران، الفبا و خطوط اسلامی نیز در ایران رواج پیدا کرد. خط متداول آن زمان خط کوفی بود که از حدود 2 قرن پیش از اسلام رواج داشت. خط کوفی، نسخه قدیمی بود که از دو خط قبطی و سریانی گرفته شده بود.
پس از اسلام نیز این خطوط به کار گرفته می‌شد. خطوط اسلامی توسط ایرانیان تغییر کرده و هنر خوشنویسی از دل همین تغییرات، سر برآورد. در اوایل قرن 4 ابن مقله بیضاوی شیرازی با استفاده از خطوط موجود و با نبوغ ذاتی خود، خطوطی را به وجود آورد که به خطوط اصول معروف شده است. از جمله این خطوط به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
- محقق
- ریحان
- ثلث
- توقیع
- نسخ
- رقاع
حدود یک قرن پس از ایشان، علی بن هلال برای خط زیبای نسخ قواعد جدیدی را به وجود آورده و آن را کامل کرد. در قرن هفتم نیز جمال‌الدین یاقوت مستعصمی شروع به هنرنمایی کرد و حدود 364 قرآن را کتابت نمود. این هنرمند بزرگ و نامی به تربیت 6 شاگرد نیز پرداخت تا خطوط ذکرشده را تکامل بخشند.
هنر خوشنویسی پس از این هنرمند خوش‌ذوق راکد ماند تا اینکه در نیمه دوم قرن 8 هجری قمری میرعلی تبریزی از ترکیب و ادغام دو خط نسخ و تعلیق خطی به نام نسختعلیق به وجود آورد که به مرور زمان به نستعلیق تغییر نام داد. خط مذکور یکی از زیباترین خطوط موجود در عصر کنونی است که تحولی شگرفت در این هنر پدید آورده است. محبوبیت این خط به اندازه‌ای بود که در آغاز قرن نهم بیش از 4/3 کتابت با خط نستعلیق صورت می‌گرفت.
قزوین پایتخت خوشنویسی | هنری بی‌رقیب در این شهر تاریخی
خوشنویسی ریشه در ذات اهالی قزوین داشته و اقتصاد بسیاری از مردمان این منطقه از همین راه رشد پیدا کرده است. خوشنویسان بزرگ و مطرح این شهر توانسته‌اند بسیاری از جوایز ملی و بین‌المللی در زمینه هنر خوشنویسی را از آن خود کرده و قزوین را در این زمینه در عرصه جهانی نیز معروف نمایند.
مشاهیر خوشنویسی قزوین
قزوین به عنوان پایتخت خوشنویسی ایران دارای اساتید زیادی است که همگی از مشاهیر هنر و ادب فارسی بوده و در عرصه خوشنویسی بسیار خوش‌نام‌اند. از جمله این اساتید می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- میرعماد حسنی (استاد بزرگ خط نستعلیق)
- عبدالمجید طالقانی
- میرزا محمدحسین عماد الکتاب قزوینی
- ملک محمد قزوینی
- میرزا محمدعلی خیارجی قزوینی (اولین خوشنویسی که بسم‌الله را به‌صورت مرغ طغرا ترسیم کرد)
- میر محمدامین حسنی سیفی قزوینی
- گوهرشاد حسنی سیفی
- میر ابراهیم قزوینی
- یحیی قزوینی
از خوشنویسان معاصر می‌توان از زنده‌یاد ابوالحسن محصص مستشاری نام برد که هنر خوشنویسی در قزوین به دست ایشان مجدداً احیا شد. قزوین پایتخت خوشنویسی ایران به مدت 5 سال برگزارکننده دوسالانه بین‌المللی خوشنویسی و میزبان هنرمندان این زمینه است. پنجمین دوسالانه خوشنویسی ایران در بخش‌های نستعلیق، شکسته نستعلیق، نسخ و ثلث به همت اداره کل فرهنگ و ارشاد استان قزوین و با شرکت 25 استان برگزار شد.
میرعماد قزوینی
میرعماد حسنی قزوینی (1554-1615 میلادی) از مشاهیر حوزه خوشنویسی بوده است که با زدودن اضافات از پیکره خط نستعلیق آن را اعتلا بخشید. خط نستعلیق بخش زیادی از ظرافت و زیبایی خود را مدیون این هنرمند نامی است. با بررسی خوشنویسی‌های میرعماد درمی‌یابیم که الگویی در تاروپود حروف و واژه‌ها وجود دارد.
اخیراً با تلاش هنردوستان ایتالیایی و آمریکایی، مجموعه بسیار نفیسی از آثار این هنرمند بزرگوار به چاپ رسیده است و به همت موزه متروپولیتن نیویورک در اختیار علاقه‌مندان هنر خوشنویسی مخصوصاً خط نستعلیق ایرانی قرارگرفته است.
میر محمدامین حسنی سیفی قزوینی
ایشان از نوادگان میرعماد بوده و شیوه خوشنویسی ایشان نیز بسیار شبیه به شیوه میرعماد می‌باشد. از جمله آثار این هنرمند خوش‌ذوق می‌توان به یک نسخه تحفه المومنین با رقم ذره بی‌مقدار محمدامین نواده مرحوم مغفور میرعماد حسنی موجود در کتابخانه سلطنتی- تهران و یک نسخه رفیق توفیق محمدعلی قزوینی در مجموعه آقای جیانی اشاره کرد.
میر ابراهیم قزوینی
ایشان پسر میرعماد قزوینی بوده و نزد پدر تلمذ کرده و هنر خوشنویسی را از او فراگرفته است. پس از قتل میرعماد قزوینی، برخی از اعضای خانواده ایشان از جمله میر ابراهیم به خراسان رفتند اما پس از 14 سال به دیار خویش بازگشته و به تعلیم خط پرداخت. ایشان در سن 53 سالگی درگذشتند.
گوهرشاد قزوینی
گوهرشاد دختر میرعماد حسنی و همسر میر محمدعلی خدیوالخطاطین بوده است. ایشان نیز پس از قتل پدر به دستور شاه‌عباس صفوی تا سال 1032 در اصفهان ساکن بودند. سپس به قزوین برگشته و در سال 1038 نیز درگذشتند. این هنرمند جز محدود زنان خوشنویس ایران است و کمتر کسی به زبردستی ایشان در خط نستعلیق دیده‌شده است.
یحیی قزوینی
کارشناسان ایشان را خواهرزاده میرعماد دانسته‌اند. محمد صالح اصفهانی در خصوص ایشان آورده است که: خوشنویس خوبی است و هرروز به مشق خط اشتغال دارد. او در قزوین زندگی می‌کند. بیست تومان مواجب دارد و به شرح ملاخلیل قزوینی به کافی مشغول است.
خلاصه مطلب
قزوین به عنوان شهری مملو از آثار تاریخی، دارای هنرمندان زیادی از جمله مشاهیر خوشنویسی نیز می‌باشد. رشد و اعتلای خوشنویسی در این شهر موجب شده است تا قزوین پایتخت خوشنویسی نامیده شده و مردمان این شهر بیش از هر چیز دیگری به سمت این هنر جذب شوند. میرعماد قزوینی مشهورترین هنرمند خوشنویس این شهر است که از نسل ایشان، خوشنویسان زیادی در سطح ملی و بین‌المللی درخشیدند.
