کاخ چهلستون ، مبارک‌ترین بنای جهان

شهر اصفهان یکی از پایتخت‌های تاریخی ایران بوده که برخلاف تهران، هنوز هم قلب تپنده‌ی تاریخی آن بر بافت مدرن چیرگی دارد. هرکجا که قدم بگذارید می‌توانید نشانی از صفویه را حس کنید، خیابان‌های مشجر، گذرهای تاریخی، عمارت‌ها همه و همه رنگ و بویی از تاریخ در تار و پود خود دارند. باغ و کاخ چهلستون یکی از آثار ثبت جهانی (به صفحه اختصاصی این بنا در میراث جهانی یونسکو بروید) ایران در یونسکو است که گنجینه‌ای آینه کاری و نقاشی را درون خود دارد.

معرفی باغ و کاخ چهلستون

بنای کاخ در دوره شاه عباس کبیر در باغی سرسبز و وسیع به شکل کوشکی کوچک ساخته شد و در دوره شاه عباس دوم گسترش یافت تا بنایی در خور پادشاهان صفوی برای انجام تشریفات و مکانی برای مناسبات رسمی سیاسی و تجاری بدل شود.

پس از گذشت 55 سال از درگذشت شاه عباس کبیر، نوبت به تاج گذاری شاه عباس دوم رسیده بود و صفویه نیازمند آن بود که رنگ تازه‌ای بر بناهای باشکوه خود بزند و برگی تازه به آن بیافزاید، کاخ چلستون با بنایی 2150 متری خود ثمره‌ی همت چند ساله بهترین هنرمندان و معماران آن دوره بود، از جمله بخش‌هایی که در این دوره به کاخ اضافه شد می توان به تالار آینه، تالار هجده ستون، دو اتاق بزرگ شمالی و جنوبی تالار آینه، ایوان های طرفین سرسرای پادشاهی و حوض بزرگ مقابل تالار با کلیه تزیینات نقاشی، آیینه کاری، کاشی کاری دیوارها و سقف‌ها اشاره کرد. کاخ چهلستون از نخستین بناهایی در ایران بود که چنین شکلی از تزیین، آیینه کاری هایی باشکوه، نقاشی های بزرگ دیواری و ستون های چوبی داشت.

نقاشی های تالار اصلی
نقاشی های تالار اصلی

صائب تبریزی از شاعران دربار شاه عباس دوم بود و در انتهای قصیده‌ای که به تمجید از کاخ چلستون سروده بود که در مصرع پایانی آن می‌نویسد “مبارک ترین بناهای دنیا”  که از جمع زدن حروف ابجد این مصرع به عدد 1057 می رسیم که طبق نظر متخصصان سال انتهایی ساخت کاخ بیان می کند.

باغ چهلستون

باغ چهلستون یکی از مهم‌ترین و زیباترین نمونه‌ها از باغ ایرانی است که قدمت ساخت آنها به قبل از اسلام باز می گردد. در معماری باغ‌های ایرانی سطوح شیب کمی داشته‌اند که این موضوع کمک می کرد تا آب به راحتی در جوی‌ها و باغچه‌ها جریان پیدا کند و در کنار این نهرها درختان باغ به شکل منظم قرار می‌گیرند. طراحی قدیمی باغ چهلستون به گونه ای بوده است که به دیگر باغ‌های آن زمان اصفهان دسترسی داشته باشد. گفته شده که باغ چهلستون در زمان ساخت، 67 هزار متر مربع مساحت داشته و طول و عرض آن تقریبا برابر بوده است که امروزه به دلیل تخریب ها و ساخت و سازهایی که در اطراف باغ چهلستون صورت گرفته، از حالت مربعی درآمده و اکنون بیشتر شکل یک مستطیل را دارد.

باغ در جهت شرقی-غربی کشیده شده است که این محور، محور اصلی ساخت باغ را تشکیل می دهد. در همین محور دو استخر در اندازه های کوچک و بزرگ وجود دارد که عمارت چهلستون ما بین آن قرار گرفته است. این محور اصلی به وسیله درختانی که در مسیر آن کاشته شده اند، جهت حرکت به سوی کوشک اصلی را نشان می دهد.

این شیوه‌ای است که در باغ پاسارگاد، باغ ثبت جهانی دوره هخامنشی که منشا تمام باغ های ایرانی‌ست، نیز مورد استفاده قرار می گرفت.

معماری کاخ چهلستون اصفهان

معماری کاخ، مانند دیگر کوشک‌ها نوعی از معماری برونگراست و از این لحاظ با معماری اکثر بناهای صفوی تفاوت دارد. نحوه ساخت چهلستون به گونه ای است که چشم اندازهایی رو به بیرون داشته باشد و دید خوبی از باغ بدهد و از طرف دیگر مخاطب بیرونی نیز در نظر گرفته می‌شود. البته طراحی این ساختمان به مانند اکثر بناهای قدیمی ایرانی، به صورت چهارضلعی بوده و با دو خط موازی به سه مستطیل تقسیم شده است. مستطیل میانی نیز خود از سه قسمت تشکیل شده که بخش های کناری آن، اتاق هایی کوچک و بزرگ را در خود جای داده است. مستطیل آخر نیز با سقفی پوشانده شده که به آن طنابی می گویند و در انتهای کاخ قرار دارد. در سه طرف بنا نیز، سه ایوان وجود دارد که با مستطیلی که در وسط بناست، حالت چلیپایی (صلیبی) ایجاد می کند.

آب باغ در گذشته از شاخه‌ای از مادی «فدن» تامین می‌شده که پس از طی مسافتی از انتهای باغ وارد میدان نقش جهان می‌شد. در حال حاضر، آب باغ از چاهی عمیق تامین می‌شود. پوشش گیاهی باغ چهل‌ستون در حال حاضر عبارت است از درختان کاج ایرانی، نارون، افرای سیاه، چنار و عرعر.

ایوان ستون دار

نخستین بخش کاخ که در همان نگاه اول چشم ها را به خود خیره می سازد و زیبایی های آن را به نمایش می گذارد، ایوان کاخ چهل‌ستون مرکب از دو بخش است یک بخش که بر ۱۸ ستون چوبی و رفیع استوار است چهارستون وسط که روی ۴ شیر سنگی قرارگرفته و حجاری آن‌ها به‌گونه‌ای است که دو شیر به یک سر انسان نشان داده می‌شود. از دهان این چهار شیر آب فوران می‌کرده و به حوض مرمری تالار می‌ریخته است. سقف چوبی ایوان، با آینه کاری ها و نقاشی هایی در قالب گره چینی و نقوش هندسی متنوعی پوشیده شده است. تصویر قرینه حوض مرمرین وسط ایوان در تزئینات سقف مشاهده می‌شود. این قرینه‌سازی شباهت بسیاری با ایوان عالی‌قاپو دارد.

ایوان ستون دار
ایوان ستون دار

ایوان کاخ چهلستون خود از دو بخش تشکیل شده؛ بخش دوم ایوان، کمی مرتفع تر از بخش دیگر است و سردر ورودی تالار آینه را تشکیل می دهد. دو ستون دیگر در این قسمت قرار گرفته اند و سراسر دیوارهای آن مزین به آینه کاری هایی وسیع و تماشایی است. ایوان ستون دار در ارتفاع یک متری از زمین های اطراف خود بنا شده و از دو سمت شمالی و جنوبی به پلکان هایی ختم می شود.

هر یک از ستون های اصلی ایوان، یک تنه درخت چنار یا کاج است که امروزه روی آنها را با لایه نازکی از تخته رنگ شده پوشانده اند اما در گذشته به زیبایی با آینه و شیشه های رنگی تزیین شده بودند.

تالار اصلی
تالار اصلی

بارزترین قسمت تماشایی و دیدنی کاخ چهلستون، نقش و نگارهای زیبای آن و تزیینات بی نظیرش است. کاخ چهلستون از اولین بناهایی است که از تزیینات وسیع، آینه کاری، نقاشی های بزرگ دیواری و ستون های چوبی با سرستون های مقرنس استفاده کرده است. هنر تزیین در این کاخ آن چنان با مهارت به کار گرفته شده که فضای خارج را با فضای داخل به خوبی با یکدیگر مرتبط و هماهنگ می سازد و به همین دلیل نمی توان متوجه شد کدام در کجا آغاز می شود و کدام در کجا پایان می یابد.

نقاشی‌های کاخ چهلستون

یکی از جذابیت‌ها و ویژگی‌های کاخ چهلستون تزیینات و نقاشی‌های این مجموعه است. این نقاشی ها نمونه هایی کامل از نگارگری در قرن های یازدهم و دوازدهم هستند و در مکتب نگارگری اصفهان کشیده شده اند. به طور کلی غیر از تزیینات گیاهی و حیوانی که قسمت های مختلف کاخ را پوشانده اند، در حدود هفتاد نقاشی دیواری با تکنیک های تِمپِرا و رنگ روغن در این کاخ وجود دارد. دیوارنگاره های اولیه کاخ چهلستون در زمان شاه عباس دوم کشیده شده و کاملا مبتنی بر مکتب اصفهان است. علاوه بر این، نقاشی هایی با سبک دو رگه (ایرانی-اروپایی) نیز در تزیینات کاخ وجود دارد که بعدا به دیوارنگاره های چهلستون اضافه شده است.

نقاشی های درون تالار اصلی
نقاشی های درون تالار اصلی

ثبت ملی و جهانی چهلستون

این کاخ با شماره ۱۰۸ در تاریخ ۱۵ دی ماه ۱۳۱۰ در فهرست آثار تاریخی و ملی ایران قرار گرفته.

در سال ۲۰۱۱ مجموعه باغ چهلستون به عنوان یکی از ۹ باغ ایرانی به شماره ۱۳۷۲در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت. سازمان جهانی یونسکو برای ثبت باغ های ایرانی در این فهرست، پنج معیار را در نظر گرفته که باغ چهلستون نیز شامل این موارد می شده و به همین دلیل در این لیست قرار گرفته است. در مطلب باغ پارسی، بهشتی در اقیانوس خاک مطالعه کنید.

تور مجازی

شما در تصویر پایین با حرکت موس و کیبورد و یا استفاده از عینک واقعیت مجازی می‌توانید تور مجازی به این نقطه را امتحان کنید.


*** Kakh Moze 40 Sotoon Esfahan ***

مسیر دسترسی

استان اصفهان، اصفهان، میدان امام حسین، خیابان استانداری

باغ چهلستون درون شهر اصفهان و در شرق خیابان چهار باغِ پایین، جنوب خیابان سپه و غرب میدان نقش جهان واقع شده است. برای رسیدن به این باغ زیبا می توانید از خط متروی اصفهان استفاده کرده و در خیابان چهارباغ، ایستگاه شهدا پیاده شوید و ادامه مسیر را به وسیله تاکسی یا پیاده رو به جنوب طی کنید.

 

بحث درباره این مقاله را شما آغاز کنید!

این مقاله را در شبکه های اجتماعی به اشتراک بگذارید
مشترک شوید
اطلاع از
guest
0 نظرات
Inline Feedbacks
View all comments