ورزش زورخانه ای و کشتی پهلوانی دو عنصر از ورزشهای باستانی ایران است که به تربیت روح و جسم ورزشکار می پردازد و در واقع رسالت آن تربیت پهلوان است؛ یعنی کسی که اسوه اخلاق، جوانمردی و ورزیدگی است؛ اما ورزش های دیگر عموما تنها به پرورش جسم می پردازند. ایران تراول در این مطلب به ورزشی می‌پردازید که قهرمانانی را تربیت می‌کند که با وجود قدرت جسمانی فراوان اما آن را فقط در راه انسانیت استفاده می‌کنند.
تاریخ ورزش باستانی ایران در مقایسه با جهان
تاریخ ورزش و برگزاری مسابقات ورزشی در ایران باستان، آن طور که باید و شاید، روشن و آشکار نیست. ورزش ایران در بعضی بخش ها از قدمت بیشتری نسبت به ورزش یونان دارد.
در یونان باستان، بازی های المپیک شامل دویدن، کشتی، مشت زنی، اسب دوانی، ارّابه رانی و.. بود؛ اما در ایران، ضمن این که بعضی از این ورزش ها سابقه بیشتری دارد، ورزش هایی مثل تیر و کمان، قایق رانی، اسب سواری و چوگان … رایج بوده است.
[highlight bgcolor=”#999999″ txtcolor=”#ffffff”]در مورد ورزش ثبت جهانی ایران یعنی چوگان بیشتر مطالعه کنید.[/highlight]
در میان کشورهای مشرق زمین، بی گمان ایران، تنها کشوری بود که در نظام تعلیم و تربیت خود، بیشترین اولویت را به ورزش و تربیت بدنی داده بود، ایرانیان به اهمیت و ارزش توانایی و سلامتی بدن، به عنوان یک وسیله بسیار مهم برای فراهم آوردن ارتشی سلحشور و پیروزمند، پی برده بودند.
هرودوت، مورخ مشهور یونانی می نویسد: «ایرانیان از پنج سالگی تا بیست سالگی، سه چیز را می آموختند؛ سوارکاری، تیر و کمان و راستگویی».
ورزش زورخانه ای
همان طور که اشاره شد ایرانیان از دیرباز به ورزشهای رزمی، علاقه داشتند و یکی از اهداف عالی آنها از ورزش های پهلوانی و جنگی، آماده ساختن خود برای کشتی گیری و نبرد تن به تن بوده است و داستان هایی چون در آویختن رستم با دیو سفید، کشتی گرفتن رستم و سهراب، جنگ تن به تن بهرام با کوت (سردار رومی) و نیز داستان ها و جنگ هایی که در داراب نامه، سمک عیار، حسین کرد و دیگر داستان های عامیانه آمده، همه دلالت بر مقام و اهمیت فوق العاده کسوت پهلوانی نزد ایرانیان دارد.
این ورزش به دلیل توجه پیشینیان به قدرت بدنی بالا، برای غلبه بر دشمنان در جنگ ها، ارزش خاصی داشته و جزئی از فعالیت های روزمره مردان، بوده است و پرورش روح و جسم به موازات هم که شعار این ورزش کهن است، در آداب و رسومش رخ نمایی می کند و هر بیننده ای که برای نخستین بار به این مکان قدم بگذارد، مجذوب آن می شود. یکی از تجربه‌های منحصر به فرد در سفر به ایران بازدید از زورخانه‌های ایرانی است. زورخانه فضایی سنتی همراه با معماری ایرانی است که مردم هنوز برای تربیت فرزندانشان از لحاظ فکری و بدنی آنها را به این آنجا می‌فرستند.
شاید با حمله مغول و ممنوع شدن استفاده از ادوات جنگی و آموزش آن باعث شد تا ایرانیان که تا پیش از این در فضای باز و با سلاح‌های واقعی مانند شمشیر و گرز و سپر و کمان مشق رزم می‌کردند به گوشه‌ی زورخانه بروند و با بدن این صلاح‌ها قدرت بدنی خود را حفظ کنند. از همین رو زورخانه نمادی از فعالیت‌های مردمی در مبارزه در مقابل ظلم ظالمان است و این موضوع ورزشکاران زورخانه ای را مردمانی محبوب نزد مردم تبدیل می‌کرد. در افسانه‌ها و داستان‌های زیادی از این قهرمانان در کتب ایرانی وجود دارد. پوریای ولی یکی از مهم‌ترین و بزرگترین پهلوانان این ورزش است که نمادی است مردمی که از قدرت بازو و نیروی اندیشه‌اش در راه امنیت و آزادی مردم استفاده می‌کرد.
ویژگی‌های منحصر به فرد ورزش زورخانه‌ای
ورزش زورخانه ای از گذشته همراه با موسیقی سنتی ایرانی انجام می‌شد و با استفاده از سازهای ضربی ریتم و نظم خاصی به ورزش داده می‌شده است. ضرب زورخانه (عموما با استفاده از ساز ایرانی تنبک)، توسط مرشد نواخته می‌شود و ورزشکاران با کسب اجازه از پیش کسوتان، مرشد و حضار، دست راست خود را به کف گود می زنند و می بوسند و با ادای احترام به این گود مقدس، جهت احیای قوای جسمی و روحی، وارد گود می شوند و با نوای ضرب مرشد، به ورزش می پردازند.
این ورزش باستانی در هر کنار و گوشه‌ای نمادی از فرهنگ کهن ایران را با خود به یادگار دارد. لباس‌های ورزشکاران زورخانه ای خود جلوه‌ای از هنر و فرهنگ ایرانی است که در طی چندین قرن از نظر زیبایی و جلوه هنری تکامل یافته، نمادهایی که در این لباس‌ها دیده می‌شود خود جلوه‌ای از فرهنگ و اعتقادات صاحبان این لباس دارد به عنوان نمونه سرو خمیده یا ترنج نشان از قامت بلند و قدرت در عین سر به زیری و افتادگی دارد.
معماری زورخانه ها در ایران کاملا منحصر به فرد است و دقیقا بر پایه نگاه این ورزش به جهان هستی است. توجه به قدرت جسمی در کنار فروتنی از در ورود، راه روهای منتهی به مرکز زورخانه و گود زورخانه کاملا مشهود است. در ورودی عموما یک لنگه و کوچک که نفر به نفر با سری خم شده باید وارد آن شد حس بزرگ بینی شما را در همان ابتدا کمرنگ می‌کند و فضای بی آلایش و ساده زورخانه به شما یادآوری می‌کند که جایی برای فخر فروشی و ریا وجود ندارد، شکل گنبدی و فرو رفتگی گود توجه مخاطب را به سمت خود جلب می‌کند و این نکته را یادآور می‌شود که میدان و عمل است که اهمیت دارد و نه گفتار و نظاره کردن.
زورخانه علی قلی آقا در اصفهان یکی از زورخانه‌های فعال شهر اصفهان است که پذیرای ورزشکاران و گردشگران نیز هست.
سخن پایانی در مورد ورزش زورخانه ای
زورخانه بخشی جدا نشدنی از محله‌های قدیمی ایران است و بخشی از فرهنگ ایرانی را در خود زنده نگهداشته است. از این جهت است که تجربه بازدید از زورخانه منحصر به فرد و دلچسب است. از لوازم و ابزارهای ورزشی در زورخانه، پوشش ورزشکاران و معماری بنا تا اشعار و سازی که در فضای زورخانه طنین انداز است. همه و همه از میراث ایران است.
