استان قزوین به عنوان یکی از استانهای واقع شده در بخش شمال غربی کشور، دارای 1 درصد از مساحت کشور است. مساحت این استان حدود 16 هزار کیلومتر بوده و 11 درصد از آثار تاریخی ملی را در خود جایداده است. این مسئله باعث شده که استان قزوین رتبه نخست را در این زمینه نسبت به سایر استانها کسب نماید. نوشتههای باستانی یونان، قزوین را با نام راژیا معرفی میکنند و همین مسئله نشان از قدمت و تاریخ کهن قزوین دارد. به همین دلیل وجود آثار باستانی و تاریخی در این منطقه تعجببرانگیز نمیباشد. مدارس تاریخی قزوین از جمله آثاری هستند که نشان از فرهنگ بالا، ذوق، هنر و اصالت مردمان این خطه دارند.
قزوین | خطه عالم پرور و فرهنگ دوست
قزوین از قدیمالایام دارای مدارس، حوزههای علمیه و مکاتب فراوانی بوده که هر یک در اشاعه علم و فرهنگ نقش اساسی داشتهاند. بیشتر علوم تدریس شده در قزوین مربوط به فقه، حدیث و تفسیر بوده که همین مسئله نشان از ارادت مردمان این سرزمین به دین اسلام داشته است. مکتب حدیث قزوین از شهرت بسیاری برخوردار بوده است به طوری که علمای نامی از جمله شیخ بهایی، محقق کرکی و ملاصدرا در این مکتب، کرسی تدریس داشتهاند و شاگردان زیادی را تربیت نمودهاند.
باوجود تمامی تلاشهای صورت گرفته از سوی مسئولین، هنوز هم بسیاری از آثار تاریخی شهر قزوین آنچنان که باید شناخته نشده و به بازدیدکنندگان و گردشگران نیز شناسانده نشده است. وجود آثار تاریخی فراوان و متنوع در این شهر موجب شده است که نتوان به میزان بالایی به هر کدام از این آثار به طور جداگانه پرداخت.
مدارس تاریخی قزوین
یکی از مواردی که به طور کامل مورد بررسی و حمایت قرار نگرفته است، مدارس تاریخی قزوین میباشند. پیشنهاد میشود از این آثار قدیمی که نشانگر هویت و تاریخ ایرانی است بازدید شده تا هرچه بیشتر شناخته شوند. در زیر به بررسی برخی مدارس تاریخی قزوین خواهیم پرداخت.
مدرسه شیخالاسلام قزوین
مدرسه و مسجد شیخالاسلام که در خیابان شهدا این شهر واقع شده از جمله مدارس تاریخی قزوین است. این مدرسه تاریخی توسط فردی به نام آقاسی که از بزرگان ترکمانیه این شهر بوده است، بنا شده و به همین دلیل به مدرسه آقاسی نیز معروف است. در سال 1321 ه.ق حاج میرزا مسعود شیخالاسلام قزوینی بنای این مدرسه را بازسازی کرده و مسجد نسبتاً بزرگی نیز در کنار این مدرسه احداث نموده است.
حیاط مدرسه که به جلوخان وسیع و هشتی ورودی در جانب غربی راه مییابد، شکل هشتضلعی نگینی دارد که سیوسه حجره گرداگرد آن قرار گرفتهاند. بنای مسجد و مدرسه از آجر بوده و دارای تزئیناتی از کاشی و آجر لعابدار است. شبستان این مسجد که در ضلع جنوب غربی مدرسه واقع شده است، دارای پوششی از طاق بوده و با 14 ستون سنگی از زیربنای خاصی برخوردار است.
مدرسه نوین امید قزوین
مدرسه نوین امید قزوین در سال 1283 با همت تعدادی از رجال و مشاهیر قزوینی احداث شد. میرزا صالح خان کلانتر باغمیشه تبریزی معروف به آصف الدوله و ملقب به وزیر اکرم که از حکام تجددخواه و اصلاحطلب قزوین در عهد قاجار بوده است، اولین اندیشههای ایجاد مدرسه نوین در قزوین را پایهگذاری کرد.
این بنا که از جمله مدارس تاریخی قزوین است، در محوطه شرق عالیقاپو که قبل از آن به عنوان رختشویخانه مورد استفاده قرار میگرفت، احداث شد. این مدرسه با یک ساختمان ساده و تنها با 4 کلاس راهاندازی شد.
مدرسه مولاوردیخان قزوین
این مدرسه زیبا در چهارراه مولوی – امام خمینی واقع شده است و در سال 1177 ه.ق توسط فردی به نام ملاوردیخان احداث شد. مدرسه مذکور پس از گذشت زمان دچار فرسودگی شده و به همین دلیل فردی به نام ملاوردیخان دوم که از نوادگان محدث این مدرسه بود، آن را بازسازی کرد.
مدرسه مولاوردیخان همراه با آبانبار آن یادگاری از دورههای صفویه، زندیه و قاجاریه است که در نزدیکی بازار شهر قرار دارد. زیبایی مثالزدنی این مدرسه موجب شده تا بسیاری از افراد برای بازدید از آن به قزوین سفر کنند. در حال حاضر این بنای تاریخی به همت متولی این بنا ترمیم گردیده و با شماره 1435 نیز در فهرست آثار ملی ثبتشده است.
مدرسه صالحیه قزوین
بانی احداث این مدرسه فردی به نام حاج ملا ناصر برغانی بوده که یکی از علما و مجتهدین قرن 13 میباشد. این بنا با مساحتی حدود 4670 مترمربع یکی از بزرگترین مدارس علمیه در ایران است. ساختمان مدرسه دارای 3 طبقه بوده و یک حیاط وسیع دارد. در پیرامون این حیاط بزرگ حدود 55 حجره و محل درس وجود دارد که توسط ایوانچههایی به فضای حیاط مرتبط میشوند. مدرسه صالحیه یکی از آثار دوره قاجار قزوین بوده که در دوره فتحعلی شاه در سال 1248 هجری شمسی بنیان گذاشته شد.
طرح مرمت این بنا که جز مدارس تاریخی قزوین به شمار میآید، از اوایل دهه 80 تهیه و در سال 1392 شروع شد. از سال 1393 تاکنون حدود 3.5 میلیارد تومان برای مرمت این اثر باستانی زیبا اختصاص پیداکرده است.
نکته جالبتوجه این است که به همت سازمان میراث فرهنگی استان قزوین، بخشی از فضای مدرسه صالحیه، به موزه اختصاصیافته تا بازدیدکنندگان پیوند میان مردم و حوزه علمیه را دیده و از نزدیک لمس نمایند.
مدرسه التفاتیه قزوین
مدرسه التفاتیه قزوین مربوط به دوره صفوی بوده و در خیابان امام خمینی واقع شده است. این اثر در تاریخ 11 مرداد 1376 با شمار ثبت 1889 به عنوان یکی از آثار ملی به ثبت رسیده است. دلیل نامگذاری این مدرسه این بوده که در عصر پادشاهان مغول فردی به نام خواجه التفات که از امیران وقت بوده است این مدرسه را بنا نمود.
سر در ورودی این مدرسه تاریخی با احداث خیابان در دوره پهلوی تخریبشده اما این کتیبه نفیس هماکنون در موزه ایران باستان نگهداری میشود. سطح حیاط مدرسه پایینتر از خیابان میباشد. مدرسه مذکور هماکنون فعال نبوده اما آبانباری در وسط حیات موجود است که گنجایش 90 هزار لیتر آب را دارا است.
مدرسه التفاتیه قزوین مدرسه التفاتیه قزوین
مدرسه پیغمبریه قزوین
احداث بنای مدرسه پیغمبریه در زنان شاهطهماسب صفوی شروع و توسط وزیر شاهعباس دوم در سال 1054 به پایان رسید. در سه ضلع این مدرسه 11 حجره تعبیهشده است که 6 باب آن دارای ایوانچه است. در کنار این مدرسه مسجدی با همین نام وجود دارد که مکانی برای ترویج علوم دینی بوده است.
این مکان را آرامگاه 4 تن از پیامبران قوم بنی اسراییل از جمله سهولی، سلام، القیا و سلوم میدانند و به چهار انبیا نیز معروف است. از اسناد موقوفات دوران صفویه اینطور برمیآید که این مکان در پایان قرن 11 زیارتگاهی مورد احترام بوده است. در تنها سندی که از این مجموعه وجود دارد، در کتیبه مدرسه پیغمبریه، بازمانده از دوره صفویه با نام مقام شریف از آن یادشده است.