استان قزوین به عنوان یکی از خوش آب‌وهواترین استان‌های کشور شناخته می‌شود. نزدیکی به کوه و همچنین وجود آب فراوان موجب شده است این منطقه به عنوان یکی از سرسبزترین و حاصلخیزترین مناطق معرفی گردد. آب‌وهوای قزوین در تابستان خنک و در زمستان سرد است. میزان بارش سالیانه این شهر حدود 318 میلی‌متر و میانگین دمای آن نیز 14 درجه می‌باشد. وجود مسائل ذکر شده همگی نشان دهنده آب‌وهوای بسیار مناسب این منطقه جهت کشت محصولات کشاورزی و باغ‌های پررونق است که قزوین را در این زمینه جز سرآمدان قرار داده است.وجود باغستان سنتی قزوین نیز حاکی از همین مسئله است. برای آشنایی بیشتر با این باغستان با ما در این مقاله همراه باشید.
باغستان سنتی قزوین | زینت‌بخش و شگفت‌انگیز
باغستان سنتی قزوین به مجموعه‌ای از باغ‌های گفته می‌شود که در نیمه جنوبی این شهر قرار دارند. وسعت این باغ‌ها به حدود 2500 هکتار رسیده و یکی از مطلوب‌ترین آب‌وهوای منطقه را نصیب خود کردند. در گذشته قزوین در وسط باغستان سنتی قرار داشته و گرداگرد آن را باغ‌های زیبا و انبوه تشکیل شده می‌دادند.
در نقشه‌ای که از شهر قزوین در سال 1915 ترسیم‌شده، نشان می‌دهد که تا حدود 100 سال پیش مساحت این باغستان که دور این شهر را گرفته بود و حدود 6 برابر شهر بوده است. کارشناسان قدمت این باغتان را به دوران ساسانی نسبت داده و به‌این ترتیب تاریخ آن را به بیش از 1100 سال پیش وصل می‌کنند.
ناصرخسرو در سفرنامه خود قزوین را شهری در میان باغ توصیف می‌کند و در وصف این شهر زیبا آورده است که ” باغستان بسیار داشت، بی‌دیوار و خار و هیچ مانعی از دخول در باغات نبود.”
درختان موجود در باغستان
باغ‌های اطراف قزوین دارای درخت‌های مثمر و پر حاصل ازجمله پسته، بادام، زردآلو، انگور،گردو و درختان و بوته‌های غیرمثمر که همگی مقاوم در برابر خشک‌سالی و شرایط آب‌وهوایی نامساعد هستند می‌باشد. این باغستان‌ها با یک نوبت آبیاری در زمستان و بهار، محصول داده و بخش زیادی از معیشت مردمان این سرزمین را تأمین می‌نمایند.
عمده محصولات تولیدشده در باغستان مذکور بدون استفاده از سم و کود بوده و به‌صورت کاملاً ارگانیک تولید می‌شوند. همین مسئله موجب افزایش کیفیت محصولات شده که در سراسر کشور، مشتریان مخصوص به خود را دارد. پسته سبز مشهور قزوین، انگور شاهانی و زردآلو محمدرضایی، ازجمله میوه‌های شاخص باغستان‌های این منطقه است.
نحوه آبیاری باغستان | دلیلی بر نام‌گذاری آن
دلیل اینکه به این باغستان‌ها، باغستان سنتی قزوین گفته می‌شود این است که این باغ‌ها به‌صورت سنتی یعنی به‌صورت غرق آبی، آبیاری می‌شوند. در قدیم باغات مذکور به‌وسیله آب 5 رودخانه به نام‌های ارنزک، دیزج،وشته،دلی چای و زویار آبیاری می‌شدند. اما امروزه به دلیل توسعه شهرها و افزایش جمعیت و درنتیجه نیاز به آب توسط افراد حاضر در روستاهای بالادست، باغستان ذکر شده با مشکل کم‌آبی مواجه شده است.
در کتاب مینودر در خصوص آبیاری باغستان‌های ذکر شده، آمده است که: این باغ‌ها آب‌هایشان از دو رودخانه به نام دیزج و ارنزک تأمین شده که این رودها از دره‌های شمالی بوده و سرچشمه آن‌ها از کوه‌های شمال قزوین است. پس از آب شدن برف‌ها، این دو رودخانه جاری‌شده و به هر یک از باغات آب می‌رسانند.این عمل تا 70 روز پس از بهار ادامه داشته و باغبانان و دهخدایان ملزم هستند که تمام باغ‌های حوزه مسئولیت خود را سیراب کنند. این روش سالی یک‌بار انجام می‌گیرد و با همین یک‌بار زمین‌های این منطقه حاصلخیز و میوه‌هایشان مرغوب می‌باشد.
فواید حفظ باغستان سنتی
باغستان مذکور علاوه بر تأمین معیشت بسیاری از مردمان قزوین دارای ویژگی‌های تاریخی نیز بوده و در جذب گردشگر، بسیار موفق بوده است. بازدیدکنندگان زیادی از سراسر کشور و همچنین توریست‌ها برای تماشای باغ‌های سنتی و زیبای قزوین به این شهر مراجعه می‌کنند.
اما فواید موجود در این باغات تنها محدود به موارد ذکر شده نمی‌باشد بلکه باغ‌های سنتی موجود بر روش سلامت مردمان این منطقه نیز تأثیر به‌سزایی دارد. ازجمله این موارد می‌توان به ارگانیک و تازه بودن محصولات باغات اشاره کرد. علاوه بر آن به دلیل قرار گرفتن قزوین در کنار شهرک‌های صنعتی، این شهر در معرض آلودگی‌های زیادی قرار دارد. وجود درختان انبوه در این باغات موجب شده است تا ریز گردها و آلاینده‌ها تأثیر کمتری بر روی جسم و سلامت مردمان این منطقه بگذارد.
به بیان دیگر می‌توان باغستان سنتی قزوین را یکی از عمده دلایل هوای مطبوع قزوین دانست و آن را ریه‌های این شهر نام‌گذاری کرد. همچنین وجود 2500 هکتار باغات سنتی در سه طرف شهر موجب شده است تا دمای این شهر حدود 4 تا 6 درجه کاهش یابد. همین مسئله موجب افزایش سلامتی خواهد شد و همچنین از مصرف انرژی در فصول گرم سال خواهد کاست. توجه به مسائل ذکر شده نشان از اهمیت این باغات و مسئولیت خطیر همگی ما در حفظ و نگهداری آن‌ها دارد.
حمایت‌های انجام‌شده جهت حفظ باغستان سنتی قزوین
باغستان سنتی قزوین به عنوان میراثی ارزشمند بر خواسته از خطه ایران زمین در مسیر ثبت جهانی قرار دارد. به دلیل ارزشمند بودن این باغستان‌ها و همچنین تأثیر شگرف آن در تعدیل آب و هوا و بالا بردن میزان رشد اقتصادی منطقه، شایسته است تا این باغات در سازمان‌های داخلی و بین‌المللی به ثبت رسد تا بیم هرگونه تعدی به آن کمرنگ شود.
متأسفانه چندی پیش قصد ساختن پل بر روی این باغات وجود داشت که با اعتراض حامیان این منطقه مخصوصاً انجمن دوستداران باغستان سنتی قزوین ،این مسئله منتفی گردید. این انجمن با هدف آشنا سازی گردشگران با ارزش‌های مادی و معنوی این گنجینه به عنوان میراث فرهنگی ایران، تأسیس شد و همواره در تلاش برای حفظ این میراث باارزش است. برپایی همایش، پویش‌های مردمی، ایجاد نمایشگاه‌های ملی و کارگاه‌های آموزشی ازجمله اقدامات مفید این انجمن جهت حفظ زیبایی‌های این باغستان است.
خلاصه مطلب
باغستان سنتی قزوین با حدود 2500 هکتار مساحت سه طرف شهر قزوین را احاطه کرده و جلوه زیبا و خاصی را به این شهر بخشیده است. این باغستان که قدمت آن به هزار سال نیز می‌رسد، ریه‌های شهر قزوین بوده و در سلامت مردمان این شهر نقش مهمی را ایفا کرده است.
علاوه بر آن اقتصاد تعداد زیادی از مردمان قزوین به بهره‌برداری از این باغات منوط شده است. دلیل نام‌گذاری این باغستان‌ها به باغستان سنتی قزوین را می‌توان در شیوه آبیاری آن به‌صورت سنتی یعنی غرق آبی دانست. پسته، بادام و انگور ازجمله محصولات این باغات تاریخی و زیبا می‌باشند.
