منار جنبان اصفهان به‌عنوان مقبره‌ای برای «عمو عبدالله» عارف و زاهد دوره ایلخانی ساخته شد و شامل یک سنگ بزرگ مرمری و یکپارچه روی قبر بود و دورتادور آن به خط ثلث و به‌صورت برجسته سوره «یاسین» حجاری شده بود اما این بنا ویژگی‌های خاصی دارد که گاه در ایران و جهان یگانه است.
تو مناره ز پای بنشانی
شهوت من کجا بجنبانی
در زمانی خاص
در آن زمان روی آرامگاه عمو عبدالله فقط یک بنای بدون مناره ساخته شد، بنایی شامل یک ایوان آجری که مکانی را برای زائران این زاهد فراهم می‌کرد. اما تاریخ این بنای ساده و ارزشمند، 300 سال پس از ساخت مقبره عمو عبدالله متفاوت شد، زمانی که دانشمندان دوره صفویه دو مناره روی این مقبره ساختند تا آن را متفاوت با دیگر بناهای شهر اصفهان کنند.
ولی چرا در دوره ایلخانی باید مقبره‌ای برای یک زاهد مسلمان ساخته شود؟ و چرا صفویه برای هرچه زیباتر شدن این بنا از مهندسین و معماران خاص خود بهره گیرد تا بنایی خاص و زیبا بر مزار این زاهد قرار گیرد؟
جواب این سوالات را باید از دوره خاص زندگی این زاهد جستوجو کرد، او در دوره حکومت الجایتو خان زندگی می‌کرد و برای درک شرایط آن دوره باید کمی به زندگی این حاکم ایلخانی بپردازیم.
سلطان محمد خدابنده – الجایتو
الجایتو که در کودکی با نام مسیحی نیکولا تعمید یافته بود پس از چندی به آیین بودایی درآمد و سرانجام قبول اسلام کرد و پیرو مذهب ابوحنیفه گردید، ظاهراً مناظره زشتی که در حضور ایلخان بین فقهای مذاهب حنفی و شافعی درگرفت در تغییر مذهب الجایتو به شیعه بی‌تاثیر نبوده‌است. نمایندگان این مکاتب فقهی آنچنان اتهامات زشت و ناروایی بر یکدیگر وارد ساختند که الجایتو از هردو رنجیده خاطر گشت. پس از مناظره با علامه حلی و نظام‌الدین مراغه‌ای مذهب تشیع را اختیار کرد. الجایتو نخست دستور داد که نام ابوبکر، عمر و عثمان از خطبه‌های نماز جمعه و از سکه‌ها برداشته شود.
پس بی علت نبوده که این زاهد شیعه هم در زمان وفات صاحب بارگاه باشد و هم در دوره حکومت شیعی صفویه که از قضا اصفهان را به پایتختی خود برگزیده اند مورد توجه قرار گیرد. صفویان با منش خاص خود نه تنها آثار گذشتگان را نابود نکردند بلکه به حفظ و ترفیع معماری و ارزش آنها نیز همت گماشتند.
البته برخلاف باور محلیان که تکانه‌های این بنا را از کرامات ابو عبدالله می‌دانند باید یادآور شویم که این بنا تنها منار جنبان جهان و حتی ایران نیست! و برای دیدن اولین منار جنبان جهان و ایران باید به حوالی اردکان یزد و در شهر زیبا و تاریخی خرانق آن را بجویید. و باید بگویید این تکانه‌ها حاصل فن معماری خاص این بنا است و نه کرامات این زاهد و عارف!
با معماری خاص
چیزی که منار جنبان اصفهان را از دیگر بناهای جهان جدا میکند این است که اگر منارهای 7.5 متری آن را بجنبانید تمام بنا و نه فقط منار دیگر به لرزش می‌افتد. به دلیل عظمت بنا و میزان کم تکان خوردن آن، دیدن لرزش همه نقاط، کار دشواری است و تنها جنبش مناره ها به آسانی دیده می شوند، آن هم بیشتر به دلیل آن که روی هر یک زنگوله هایی نصب شده که حرکت را به وضوح نشان می دهند. به همین خاطر معمولا برای درک این تکانه‌ها لیوان آبی را روی مقبره می‌گذارند و با تکان دادن منار این لرزش‌ها را بهتر دیده می‌شود. این عملکرد منحصر به فرد در طول سالیان متمادی به یک معما برای مهندسان معماری و سازه تبدیل شده است. بازدید کنندگان از تمام نقاط دنیا با رفتن به بالای یکی از مناره ها و مرتعش کردن آن سبب ارتعاش منار بعدی می شوند.
چرا میجنبد
این سوال که منارها چرا میلرزند توسط چندی از اساتید دانشگاه مورد ارزیابی قرار گرفته و باورپذیر ترین نظریه این است که حاصل فرآیند «زئوناس» باشد. اما وجود مصالح ساختمانی سبک در قسمت بالایی ساختمان، ارتفاع کم مناره ها، وجود فاصله بین هر مناره با ساختمان، کلاف های چوبی که در قسمت بالا و پایین هر یک از دو مناره به کار رفته اند، همه و همه در این تحرک بی تاثیر نیستند.
البته مدتی است که تکان دادن این منارها هم هدفمند شده و دیگر هر زمان که اراده کنید اجازه ندارید که آن را بجنبانید، و در مناسبت های خاص و یا با همانگی قبلی شاید اجازه به بازدید کنندگان داده شود که شاهد این هنر معماری عصر صفوی باشند. این تصمیم از آن جهت اتخاذ شد که تکانه‌ها مداوم و غیر اصولی بازدید کنندگان در حال آسیب رساندن به منار جنبان اصفهان بود و گهگاهی آجری از بدنه 800 ساله این بنا جدا می‌شد و احتمال آسیب‌های بیشتر با ادامه این شرایط می‌رفت.
[btn btnlink=”http://irantrawell.com/اصفهان/” btnsize=”full” bgcolor=”#1e73be” txtcolor=”#ffffff” btnnewt=”1″ nofollow=”1″]به صفحه‌ی اختصاصی اصفهان بروید[/btn]
چطور به منار جنبان اصفهان برویم
وارد جاده آتشگاه اصفهان شده و به سمت نجف آباد پیش می رویم، بنای منارجنبان در گذشته جزو روستایی به نام کارلادان بوده اما حالا بخشی از شهر اصفهان است و در نزدیکی محله ای به نام نصرآباد قرار دارد.
