مدرسه چهارباغ | شاهکار کاشی کاری اصفهان

عبدالرحیم جزایری در سر در ورودی مدرسه چهارباغ به خط نستعلیق سفید و روی زمینه‌ی کاشی لاجوردی تاریخ ۱۱۱۲ هجری قمری را کتابت کرده است. و این تاریخ مصادف است با حکومت سلطان حسین، آخرین پادشاه دودمان صفوی. در بی کفایتی سلطان حسین شکی نیست ولی مادر او، زنی با نفوذ و فعال بود که خدمات زیادی را در آخرین سال‌های دوره صفوی انجام داد و تعداد زیادی از آثار ستایش برانگیز اصفهان نام مادر شاه را یدک می‌کشند که مقصود همه آنها مادر شاه سلطان حسین است که تا حدی جور خوشگذرانی‌های پسرش را می‌کشید.

آخرین بنای صفوی

البته سلطان حسین، خود فردی مذهبی بود و قبل از به سلطنت رسیدن به او ملا حسین هم می‌گفتند، به همین جهت توجه ویژه‌ای به این مسجد داشته و هنوز هم حجره‌ای به نام سلطان حسین در این مدرسه وجود دارد که شاه‌ گاهی در آن جلوس و تدریس می‌کرده یا هنگام سرکشی به مدرسه در آن اقامت می‌کرده.

این بنا آخرین بنای با شکوهی است که از صفویه به جای مانده و ما توصیه می‌کنیم که به عنوان آخرین بنای اصفهان از آن دیدن کنید تا طعم شیرین کاشی کاری‌های فوق العاده‌ی این مسجد زیر زبان شما بماند. خیلی از گردشگران خارجی بعد از بازدید از این مدرسه آن را دلچسب‌ترین اثری که در اصفهان دیده‌اند یاد می‌کنند و از کلماتی مثل اعجاب انگیز و حیرت آور برای توصیف آن استفاده کرده‌اند.

دلایل جذابیت مدرسه چهارباغ

اما دلیل اصلی این موضوع را می‌توان در دو نکته جستوجو کرد، اول آنکه این بنا کارکرد قبلی خود را حفظ کرده است درست است که نامش را عوض کرده‌اند و امروزه با نام حوزه علمیه امام صادق فعالیت می‌کند اما هنوز هم در آن دروس دینی تدریس می‌شود و روحانیون با همان لباس‌های چند صد سال قبل در حال رفت و آمد هستند و به درس و مباحثه مشغول اند و حتی دروسی که مطالعه می‌کنند هم همان است که در دوره صفوی اولین استاد این مدرسه یعنی آقاجمال الدین خوانساری به تدریس آن می‌پرداخته است. مورد دوم اینکه مدرسه‌ی چهار باغ از لحاظ کاشی‌کاری شاخص و ویژه‌ است و انواع مختلف این فن را مانند کاشی هفت رنگ، معرق، گره چینی، پیلی و معقلی را در خود جای داده و در حقیقت موزه‌ی کاشی‌کاری اصفهان به شمار می‌رود.

نالایق ترین پادشاه صفوی مرد مهربانی بود و این مهربانی را برای طلاب مدرسه چهارباغ چند برابر روا می‌داشت! طلاب مدرسه سلطانی یا مدرسه چهارباغ درحدود سه ونیم برابر سایر مدارس مقرری داشته‌اند.

آنان از مزایای دیگری نیز بهره‌مند بودند؛ سلطان حسین موقوفات جداگانه‌ای وقف مدرسه کرد تا مخارج درمان اهل مدرسه سلطانی از محل درآمدهای آن تأمین شود، یکی از پزشکان حاذق دربار را نیز به خدمت طلاب و مدرّس اختصاص داد. شاه به تأمین مایحتاج محصلان مدرسه اهتمامی ویژه داشت. بانوی بنیان گذار مدرسه نیز به همراه گروهی از زنان هفته‌ای یک بار به مدرسه می‌آمد، لباسهای چرک ساکنان مدرسه را جمع می‌کرد و به جای آن لباس تمیز می‌آورد. شام و ناهار طلاب نیز‌گاه از آشپزخانه خاصه فراهم می‌شد. بی‌جهت نیست که گفته‌اند آسایش اهل مدرسه سلطانی چندان بود که اغلب موجب خوش گذرانی و کاهلی آنان می‌شد.

[quotes quotes_style=”bpull” quotes_pos=”center”]

گوبینوی فرانسوی نیز با ستایش از زیبایی و شکوه مدرسه، آنجا را محلی نامناسب برای تعلیم آموزه بی‌ارزشی مال دنیا می‌داند.

[/quotes]

معماری مسجد چهارباغ

سبک معماری این بنا به شیوه اصفهانی است. ازنظر تناسب معماری و زیبایی طرح کاشی‌کاری، گنبد مدرسه چهارباغ بعد از مسجد شیخ لطف‌الله قرار دارد ولی در نظر استادان بزرگ این فن، درِ مجلّل این بنا که با طلا و نقره تزئین شده از لحاظ زرگری، طلاکاری، طراحی و قلمزنی، شاهکاری از صنایع ظریفه است و نظیر ندارد. شایان ذکر است که ترکیب رنگ کاشی کاری‌های این بنا بسیار به لوگوی ایران تراول نزدیک است 🙂

مدرسه‌ی چهارباغ، چهار ایوان دارد. نمای خارجی عمارت شامل یک سردر بلند و باشکوه و هفده طاق نمای دو طبقه‌ی آجری در اطراف آن است. کاشی‌های ریز و ظریف، مقرنس‌های پر نقش و نگار و خطوط مختلف، سر در ساختمان و ورودی بنا را به زیبایی هر چه تمام‌تر زینت داده‌اند.

دو دهانه‌ی سردر با کاشی‌های فیروزه‌ای تزئین شده و بر روی دو پایه سنگ مرمری، گلدانی به شکل بسیار زیبا قرار گرفته است. در طرفین سر در دو سکوی مرمری بسیار نفیس و عالی وجود دارد.

در اصلی مدرسه که با طلا و نقره تزئین شده، نمونه‌ی بارز هنر زرگری و قلم‌زنی است که در دوران صفویه به نهایت تعالی و تکامل خود رسیده است.

[btn btnlink=”http://irantrawell.com/2018/07/23/%D9%82%D9%84%D9%85%D8%B2%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86-%D9%87%D9%86%D8%B1%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D9%87-%D9%88-%D9%BE%D9%88%DB%8C%D8%A7/” btnsize=”full” bgcolor=”#1e73be” txtcolor=”#ffffff” btnnewt=”1″ nofollow=”1″]قلمزنی اصفهان | هنری زنده و پویا[/btn]

بر دو لنگه چپ و راست این در به خط نستعلیق بسیار زیبا و به صورت برجسته، اشعاری نوشته شده است. خطاط این اشعار، محمد صالح اصفهانی خوشنویس برجسته‌ی عصر صفوی است.

قسمت داخلی مدرسه شامل هشتی، ورودی، حیاط داخلی، گنبد، مناره و اتاق‌ها است. زیباترین قسمت مدرسه از نظر کاشی‌کاری، هشتی ورودی آن است.

ایوان‌ها و حجره‌های صحن چهار ایوان مدرسه رو به باغی پر درخت قرار گرفته‌اند که جویباری از میان آن می‌گذرد. این نهر فرشادی نام دارد. (در اصفهان این گونه نهرها را مادی می‌گویند.)

مادی فرشادی، شعبه‌ای از زاینده‌رود است. صحن مدرسه‌ی چهارباغ، نمونه‌ی کامل یک معماری درون‌گرا و بومی به شمار می‌رود.

حجره‌هایی که در دو طبقه و در فواصل ایوان‌های مدرسه ساخته شده‌اند به سکونت طلاب علوم دینی اختصاص داشته است. اکثر این حجره‌ها دارای نقشه‌ی یکسانی هستند که از یک اتاق نشیمن در جلو و قسمتی به صورت صندوقخانه در عقب و قسمتی به نام بالاخانه تشکیل می‌شود. در جلوی این حجره‌ها ایوان زیبایی قرار دارد.

در بخش شمالی مدرسه، ایوان شمالی با دهانه‌ا‌ی نسبتا عریض و ارتفاع زیاد قرار دارد که در جبهه‌ی مقابل آن، گنبد و مناره‌های ایوان جنوبی دیده می‌شود. کتیبه فوقانی داخل گنبد به خط عبدالرحیم جزایری خوش‌نویس عصر صفویه است.

شبستان مسقف مدرسه‌ی چهارباغ که در ضلع شرقی مدرسه واقع شده با درب منبت‌کاری بسیار نفیسی به محوطه‌ی زیر گنبد وصل می‌شود. در این شبستان، سه محراب وجود دارد که کتیبه‌های اطراف آنها را محمد مۆمن الحسینی به سال ۱۱۱۸ هجری کتابت کرده است.

موقوفات مدرسه چهارباغ

مادر شاه سلطان حسین و خود او هرچه در توان داشتند برای مدرسه چهارباغ گذاشتند، در همان نزدیکی مدرسه چهار باغ دو اثر فوق العاده وجود دارد که در همان زمان وقف رفاه حال طلاب این مدرسه شد. در شمال مدرسه‌ی چهارباغ بازارچه‌ای زیبا و مرتفع وجود دارد که در عصر صفویه، بازارچه‌ی بلند و بازارچه‌ی شاهی نیز نامیده می‌شد. این بازارچه، نمونه‌ی ارزنده‌ای از بازارهای عصر صفوی است و امروزه به بازار هنر شهره است در میان این بازار چارسوقی با یک گنبد بزرگ جای دارد که با دری به مدرسه چهارباغ راه می‌یابد. بازار هنر اصفهان جزو زیباترین و جذابترین بازارهای اصفهان به شمار می‌رود که امروزه از آن برای فروش زیورآلات طلا و نقره استفاده می‌شود.. در شرق مدرسه‌ی چهارباغ، کاروانسرای مادر شاه واقع شده که هتل عباسی امروز است و یکی از آنها قدیمی ترین اقامتگاه جهان و تنها هتل پنج ستاره اصفهان است و از حیث زیبایی جزو شگفت انگیزترین هتل‌های جهان محسوب می‌شود.

تفاوت مدرسه و مسجد

شاید اگر به این مدرسه سر بزنید تفاوتی چندانی با مسجد احساس نکنید، نکته ظریفی است که در اینجا به آن اشاره میکنیم، در گذشته و سبک معماری ایرانی اسلامی در مسجد هیچ گاه درخت نمی‌کاشته‌اند و معتقد بوده‌اند نباید جای یک نفر نمازگزار توسط درخت اشغال شود. ولی در مدرسه درخت نقش پر رنگی دارد، برای مثال در مسجد شاه یا مسجد جامع عباسی شاهد هستیم که در حیات مسجد هیچ درختی کاشته نشده ولی در کنار این مسجد حوزه علمیه آن قرار دارد که با جوی آب و درخت مزین شده است.

موقعیت جغرافیایی

این مسجد دقیقا در مرکز بافت تاریخی صفوی اصفهان قرار دارد و در خیابان چهارباغ عباسی و تقاطع آن با خیابان آمادگاه قرار دارد و شما هم با اتوبوس، هم پیاده و هم با خودرو شخصی به آن دسترسی دارید و به زودی مترو نیز به این مجموعه اضافه خواهد شد.