گبه نوعی از زیرانداز می‌باشد و همچون فرش‌بافی ارزش هنری بسیاری دارد به‌طوری‌که امروزه در همه جای دنیا طرفدارانی بیشمار را به خود جلب کرده است. برخی از محققان دلیل نام‌گذاری گبه را ضخیم بودن و کاربرد آن در حفاظت نسبت ب عوامل مختلف همچون سرما می‌دانند.
وجود طرح‌ها و نقشهای متفاوت که هرکدام بارنگی خاص آذین‌بندی شده‌اند، جلوه‌ای چشم‌نواز به گبه بخشیده است. گبه، این هنر اصیل ایرانی، هنوز بخش فراموش‌نشدنی تاریخ کشورمان بوده و ما در گروه ایران تراول سعی در احیای هرچه بیشتر این هنر ارزشمند داریم.
تاریخچه گبه
می‌توان گفت تاریخچه گبه و تولید آن به زمان انسان‌های نخستین برمی‌گردد؛ چراکه در ابتدا از پوست حیوانات مختلف به‌عنوان زیرانداز خود استفاده می‌کردند و به‌مرورزمان با کسب تجربه توانستند از پشم حیوانات اهلی نخستین، زیرانداز تار پودی را تولید کنند که یکی از آن‌ها گبه است.
گبه که به قالیچه خرسک هم معروف است از جنس همان قالی می‌باشد با این تفاوت که در اندازه‌های کوچک‌تر و با پرزهای بلندتر بافته می‌شود و عمدتاً هنر دست عشایر در مناطق مختلف ایران مثل بوشهر، شیراز، خراسان و … است. استان فارس ایل‌نشینانی شامل چون ایالات قشقایی، خمسه، ممسنی و بختیاری بوده و می‌توان باجرئت گفت که گبه‌های بافت ترکان قشقایی از بهترین نوع گبه‌ها است؛ به‌طوری‌که در خارج از کشور هم از اعتبار خاصی برخوردار است.
از دیگر مراکز مهم گبه‌بافی، می‌توان به دو گنبدان و چشمه بلقیس در استآن کهکیلویه و بویر احمد و همچنین از ده علیا برازجان و حوزه‌های روستایی استان بوشهر نام برد.
نوع بافت و مشخصات گبه
تفاوت اصلی گبه با فرش را می‌توان در عوامل چون بلندی پرزها و حجم بالای پود، خلاصه کرد. سایز بلندی پرزها گاهی به یک سانتیمتر هم می‌رسد و شمار پود بیشتری که در آن‌ها به کار می‌رود، خود عاملی برای نرم بودن گبه‌ها نیز محسوب می‌شود. خوشبختانه از عواملی که باعث شده گبه‌ها را بتوان در نوع مختلف طرح‌ها و نقشهای مختلف بافت، نقش‌پردازی ذهنی بافندگان آن‌ها است چراکه در بافتن این نوع زیراندازها، هیچ‌گونه نقشهای وجود نداشته و هر بافنده هر چه در ذهن خود دارد به مرحله اجرا درمیاورد. این خلاقیت ذهنی می‌تواند میلیون‌ها گبه متفاوت را در کنار هم ایجاد کند.
روش بافت گبه‌ها به‌صورت فارسی باف و به روی دارهای زمینی است اما گاهی در مناطق مختلف به روش ترکی بافت نیز تهیه می‌شود. باید دانست که اکثر بافتهای گبه‌ها به رنگ‌های روشن است مثل کرم یا شیری می‌باشد. بافت گبه‌ها عموماً با موی بز صورت می‌گیرد. این پشم‌ها پس از شست‌وشو ریسیده و تابیده می‌شود و سپس برای بافت مورداستفاده قرار می‌گیرد.
انواع طرح‌های گبه
- طرح شیر: این طرح را می‌توان یکی از عمده‌ترین نقشهای مشترک بین بافندگان مناطق مختلف داشت.
- طرح قاب شکلی: یکی از کاربردی‌ترین نقشهای گبه است که بیشتر هم بین بافندگان فارس و بختیاری رواج دارد.
- طرح حوض گبه: این طرح شکل ترنجی است که در وسط کار آمده و درواقع یک گل را تداعی می‌کند.
- طرح گل گیاه: نقش گل در گبه به طرح گل گیاه معروف است.
- طرح ایلاتی: این طرح نشاءت گرفته از طبیعت محل زندگی عشایر است.
- طرح درخت: در تاریخچه ایران باستان درخت از جایگاه مهمی برخوردار بوده در میان همه آن‌ها از سرو به‌عنوان نمادی از شادی و درخت بید مجنون به‌عنوان نمادی از غم و اندوه بیشترین کاربرد را داشته است.
- طرح راه‌راه: همان‌طور که از اسم این طرح پیداست متشکل از راه‌راه‌هایی است که اغلب به‌صورت عمودی هستند.
- طرح خانه درهم: این طرح مفهومی عرفانی دارد و درواقع بین خانه‌های در هم تصویری از مراحل زندگی، از آغاز پیدایش تا پایان آن‌که رسیدن به گوهر ذات وجود است را نشان می‌دهد.
- طرح کف ساده: این گبه‌های ساده به‌نوعی خانه‌هایی محقر روستایان و زمین بی محصول آن‌ها را به تصویر می‌کشد.
الیاف فرش گبه
در تولید گبه ماشینی معمولاً از نخ‌های پلی‌استر یا بی سی اف استفاده می‌شود که نخ‌هایی ارزان‌تر نسبت به نخ‌های آکریلیک‌اند. برای بافت گبه می‌توان از سه نوع نخ استفاده نمود:
- نخ آکریلیک: این نخ در بالاترین سطح کیفیت نسبت به همنوعان خود می‌باشد و عموماً در صورت استفاده در گبه، قیمت محصول را چند برابر می‌نماید.
- نخ پلی‌استر: نخ مذکور عموماً در بافت گبه استفاده‌شده و قیمتی مناسب و معقول دارد.
- نخ بی سی اف: کیفیت این نخ نسبت به سایر نخ‌ها پایین‌تر بوده و قیمتی ارزان‌تر نیز دارد. از این نخ نیز برای بافت گبه، بسیار استفاده می‌شود.
تفاوت گبه‌های قدیم و جدید
در قدیم از رنگ طبیعی پشم گوسفند و بز برای بافت گبه استفاده می‌شد. این پشم‌ها اغلب سفید، سیاه و خاکستری بودند که نسبت به حال بافنده مورداستفاده قرار می‌گرفتند. اگر بافنده‌ها حال خوبی داشتند، از رنگ سفید و اگر ناراحتی داشتند از رنگ سیاه و خاکستری استفاده می‌کردند؛ اما امروزه باگذشت زمان، بافندگان با استفاده از رنگ‌های گیاهی و طبیعی گبه‌های رنگین‌تر و متنوع‌تری را ایجاد و ارائه کردند. گاهی نیز برای سرعت بخشیدن به پروسه‌ی بافندگی از رنگ‌هایی شیمیایی برای رنگ دادن به پشم استفاده می‌شود.
فرش گبه ماشینی با الهام از گبه‌های دستبافت تولید می‌گردد با این تفاوت مهم که باوجود سنگین‌تر بودن و ضخیم‌تر بودن، قیمت آن‌ها بسیار کمتر از قالی دستبافت است. امروزه با استفاده از بهترین تکنولوژی و بهره‌گیری از نرم‌افزارهای کامپیوتری و ماشین‌آلات پیشرفته بافندگی، انواع گبه‌های ماشینی باکیفیت، طرح، رنگ و نقش متفاوت در بازار موجود بوده و مورداستفاده طرفداران این هنر قرار می‌گیرد.
خلاصه مطلب
گبه، بافتهای از تاروپود بوده که دارای قدمتی به‌اندازه طول عمر بشر است. مناطق مختلفی از ایران و جهان به این هنر پرداخته و از زیبایی و کارایی آن بهره می‌بردند. اکثر ایل‌نشینان مناطق مختلف، گبه‌بافی را هنر اجدادی خود دانسته و به آن مفتخرند. گبه دارای طرح‌های متفاوتی بوده که هریک زیبایی و جلوه‌ای زیبا به آن می‌بخشند. بیشترین تفاوتی که می‌توان از گبه‌های قدیمی و گبه خای تولیدشده در قرن حاضر نام برد، تفاوت در رنگ آن‌هاست. با پیشرفت تکنولوژی، استفاده از رنگ‌های طبیعی و شیمیایی موجب زیبایی هرچه‌تمام‌تر این صنایع‌دستی شده است.
آگاهی و دانش نسبت به فرهنگ و صنایع ایرانی، می‌تواند ما در احیای هرچه بیشتر آن‌ها یاری کند. استفاده از هنرهای قدیمی و مدرنیزه کردن آن‌ها می‌تواند تا حد زیاد فروش را بالابرده و دریچه‌های زیادی را بر روی صنعت، هنر و فروش بازنماید. ما در گروه ایران تراول، همواره سعی بر استفاده از ذوق، هنر و دانش پیشینیان خود داشته و بر آن می‌بالیم.
سلام
خیلی جالب بود