سی و سه پل از مردمیترین آثار تاریخی اصفهان است. چراکه علاوه بر آنکه در مرکز شهر قرار دارد میتوانید بدون پرداخت هیچ هزینهای آن را ببینید و حتی از روی آن عبور کنید.
زیبایی این پل قابل انکار نیست. حتی زمانی که مسیر زاینده رود را برهنه میبینیم. زمانی که با گردشگر فرانسوی صحبت میکردیم از اعجابش پس از دیدن این پل گفت. او میگفت فرانسه سعی دارد چنین پلی را بنا کند، ولی هنوز موفق نشده است. جالب اینکه او سی و سه پل بدون آب را دیده بود و معلوم نیست اگر آن را با رود جاری میدید چه اندازه حظ میکرد.
نام
بعضیها میگویند حروف گرجی ۳۳ حرف دارد و همین باعث شده این پل این تعداد دهانه را دارا باشد. اما خیلیها هم این صحبت را قبول ندارند. چراکه میگویند این پل در ابتدا ۴۰ دهانه داشته و در طول زمان قسمتهایی از آن از بین رفته. پس این فرض محال است مگر اینکه گرجیها هم بگویند حروفشان در طول تاریخ به ۳۳ تا کاهش پیدا کرده!
افرادی هم هستند که عدد 33 رو با الههی آب، آناهیتا مرتبط میدانند. هنوز هم کسی نیامده که این نظریه را رد کند!
نام تا نام
سی و سه پل به همین سادگی سی و سه پل نشده است. بلکه چندین نام را پشت سر گذاشته تا به این نام برسد. نامهایی مثل پل شاه عباسی، پل جلفا، پل چهل چشمه، سی و سه چشمه و پل زایندهرود!
نشان
پل اللهوردی خان نام دیگر این پل سی و سه دهانهای است. این پل در ۲۴۵ متر چهار باغ بالا و عباسی را به هم متصل کرده است. هر دو سمت این پل فضای سبز و گلکاری شدهای هست که زحمت اولیهی آن را مصطفی خان مستوفی شهردارد اصفهان در سال ۱۳۳۰ کشیده است. خلاصه که میتوان در آنجا نشست و از محیط و بنای زیبا لذت برد. ضمن اینکه طولانیترین پل اصفهان را هم همین پل دانستهاند.
زمان ساخت
آنچه در رابطه با این پل تاریخی محل گمان بسیار است تاریخ ساخت آن است. چه مورخان و محققانی راجع به آن گفته و شنیدهاند! خلاصهی تمام این پایین و بالا رفتن از تاریخ این است که این پل در دو مرحله ساخته شده است؛ مرحلهی یک و دو!! در مرحلهی اول طبقهی زیرین پل را ساختهاند، که آن میشود به عبارتی سال ۱۰۰۵. سپس در سال ۱۰۱۱ تکمیل و زیبایش کردند.
کاربرد
خیلی از ما چیزهایی راجع به آثار تاریخی و کاربرد آن شنیدهایم. مثلاً شنیدهایم بعضی از کاخها برای فصلهای سرد سال بوده تا پادشاه و اهل و عیالش به آنجا بروند و چند ماهی را در گرما به سر ببرد. یا مثلاً شنیدهایم شاه و سران حکومت در ایوان عالی قاپو مینشستند و بازی چوگان تماشا میکردند. و از آنجایی که معماران و پادشاهان و هنرمندان آن دوران یک بُعدی کار نمیکردند انتظار نداریم که پلی مانند سی و سه پل فقط برای عبور و مرور افراد ساخته شده باشد. انتظار شما و ما کاملاً درست است. چرا؟ چون در آن زمان یک عالم جشن و مراسم در آنجا برگزار میشد. مثلاً…
جشن آب پاشان
از آنجایی که گذشتگان ما مردمانی بسیار شاد بودند، رسوم شادی هم داشتند. از آن جمله میتوان به جشن آبریزگان یا آب پاشان اشاره کرد. این جشن هم فلسفههای مختلفی دارد و هم روایات گوناگونی از زمان و چگونگی آن. بعضی میگویند مردم در ۱۳ تیر به بعضی مکانها میرفتند و به هم آب میپاشیدند، بعضی گلاب میپاشیدند (احتمالاً پولدارترها) و بعضی هم غسل میکردند (احتمالاً خستهترها یا مذهبیترها). تا هم در آن گرما خنکشان شود و بهشان خوش بگذرد و هم از خدا طلب باران کنند. بعضیها هم این روز را ۶ فروردین میدانند. دستهی سوم هم کسانی هستند که این دو را دو رسم جدا و مستقل میدانند.
خلاصه آنکه محل برگزاری این جشن در آن دوران سی و سه پل ارجمند بوده است.
مراسم خاج شویان
اول لازم میدانم که بگویم خاج به معنی صلیب است و با خاجی که در ورق بازی میشناسید متفاوت است. لابد متوجه شدید که این مراسم مربوط به ارامنهی اصفهان بوده است. مسیحیان معتقدند در ۶ ژانویه یا به روایات و عباراتی در ۱۳ ژانویه خدا به شکل حضرت مسیح پدیدار میشود و به همین دلیل باید این روز را جشن گرفت. برخی هم میگویند این روز روزی است که سه مغ به دیدار مسیح میروند.
شکل مراسم
شکل اصلی این مراسم چند نوع بوده است (و هنوز هم در برخی کشورها هست)؛ اینکه مانند مردمان ما غسل کنند، اینکه صلیبی متبرک شده را به آب میاندازند تا مردم آن را بگیرند و هرکس که آن را گرفت شانس به او روی میآورد، اینکه در آب رژه بروند!
حال اینکه شکل آن در دوران صفوی و کنار سی و سه پل چگونه بوده را نمیدانیم.
جالب آنکه مردمان ارمنی اجازهی عبور از روی این پل را نداشتهاند!!
نوروز
این ایام هم که گل سرسبد آداب ایرانی است هم از سه تا هفت روز بر این پل که چراغانی میشد ادامه داشت. ضمناً گلریزان هم از فعالیتهایی بود که در این جشن انجام میدادند.
مصالح ساخت
خیلیهایمان شنیدهایم که تخم مرغ جزئی از ملات این بنا بوده است. بله! درست شنیدهایم. این مادهی غذایی که در حالت خام خاصیت چسبانندگی دارد با گل رس و آهک مواد دیگری مخلوط میشده تا مادهای به نام ساروج به وجود بیاورد. گفته میشود از خصوصیات ساروج آن است که هرچه به آن آب بخورد محکمتر میشود. برای همین است که شاید به گوشتان خورده باشد که جاری نبود آب در زاینده رود به پلهای روی آن آسیب میزند.
به جز ساروج، ملات و آجر و گچ نیز در مصالح سی و سه پل به کار رفته است.
معماری
از محوطهی سنگ فرش شده وارد گذر این پل میشوید اگر از ابتدای پل شروع کنید میتوانید از معبری باریک عبور کنید و به طاق نمای بزرگ میان پل برسید. البته در بعضی جاها دیواری جلوی عبور شما را میگیرد. در همین معبر طاقچههایی وجود دارد که در گذشته بر آنها نقاشی وجود داشته است. و حتی در جلوی پل هم مجسمهی رضاشاه سوار بر اسبی بوده!
از محوطهی بالایی پل میشود تا دوردستها را دید. اگر آبی بود میشود زیر طاق نماها نشست و پا را آویزان کرد و از هوا و زیبایی و جولان پرندهها لذت برد. آب هم اگر نبود از خیر خوشگذرانی نگذرید. از پایین پل هم که عبور کنید دنیایی دیگر را میبینید. طاقهای گنبدی شکل که برای گرفتن عکسهای ضد نور مناسب حال است. و امید داشته باشید به جاری شدن دوبارهی آب…
مسئول ساخت
اللهوردیخان اوندیلادزه گرجی! این اسم با عظمت نام سردار شاه عباس است. کسی که مسئول ساخت این پل بوده و نام خود را بر آن نهاده.
معمار
امضای استاد حسین بنا اصفهانی بر روی بسیاری از سازههای زمان صفوی هست. فرزند او محمدرضا هم اثری مانند مسجد شیخ لطفالله را ساخته است.
معمارانی چون استاد حسین با کمبود و حتی نبود امکانات کارهایی کردهاند که امروزه با وجود این حجم از تجهیزات هم غیرممکن مینماید. بدیهی است که برای ساختن پل کمعرض ترین قسمت رودخانه را انتخاب کنند. اما استاد حسین عریضترین قسمت را انتخاب کرده است. چرا که هم محوطهای زیبا اطراف آن بود و هم بستر کمعمقی داشت.
پیشنهاد آی تراولی
شبهای سی و سه پل را از دست ندهید.
بازدید از سی و سه پل
آدرس: اصفهان، میدان انقلاب
زمان بازدید: همیشه
بهای بلیط: هیچ