از میدان مرکزی شوشتر و شلوغی آن که به سمت زیارتگاه مقام صاحب در محله‌ای معروف به توف بلیتی برویم قبل از رسیدن به پل گرگر و ساباط ورودی آبشار میتوانیم این مجموعه خارق العاده و آوازش را از دور لمس کنیم. هرچه نزدیکتر می شویم هوا خنک و مطبوع‌تر می‌شود و صدای آب بیشتر ما را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.

در دو طرف این [tooltip gravity=”nw” text=”راهرو دراز مسقف”]ساباط [/tooltip] کارگاه های سنتی حریر‌بافی و شمد‌بافی دیده می‌شود.

سازه های آبی کجاست؟

فکر کنم همه بدانیم که شوشتَر از شهرهای استان خوزستان در جنوب غربی ایران است. این شهر در دامنه کوه‌های زاگرس قرار دارد. از دیدنی‌ترین مکان های شوشتر می‌توان به مسجد جامع شوشتر، آرامگاه امام زاده عبدلله و مهم‌تر از همه سازه‌های آبی شوشتر اشاره کرد.

این شهر موقعیت ویژه‌ای در جلگه خوزستان دارد و رودخانه‌های بزرگ کارون و دز شانس عبور از این شهر زیبا را دارند. رودخانه دز از غرب شوشتر عبور می‌کند و مرز شوشتر را با شوش می‌سازد.

رودخانه کارون قبل از رسیدن به شوشتر تقسیم شده و به دو شاخه شطیط و گرگر تبدیل می‌شود . سه رودخانه دز ، شطیط و داریون یا داریوش مرز‌های شهر شوشتر را تشکیل می‌دهند و شوشتر مثل یک جزیره در بین آنها محصور است. تنها رودخانه گرگر به گفته‌ای از طریق تونل مصنوعی دست‌کندی از رود کارون جدا شده و از میان شهر عبور می‌کند. این رودخانه آبشار‌ها و تاسیسات آبی بسیاری را در مسیر خودش تغذیه می‌کنند. در مسیر این رود است که شاهکار مهندسی آب ایرانیان رقم خورده است . حیرت آور است که بدانیم نزدیک به 100 بنای آبی شامل پل‌ها ، بند‌ها، آسیاب‌ها و آبشار‌های زیادی در مسیر این رودخانه وجود دارد . این مقدار استفاده از انرژی آبی قابل تحسین است. مهم‌ترین و آشناترین قسمت این آسیاب‌ها و آبشار‌های مرکزی شهر اند.

چه زمانی ساخته شده؟

برای ساخت چنین سازه آبی زیبایی باید ممنون ساسانیان و الگو برداری آنها از پدرانشان یعنی هخامنشیان باشیم چون آنها باعث تبدیل شوشتر به موزه صنعت آب ایران باستان شدند. در این دوران برای کنترل سیلاب‌ها ، تامین آب کشاورزی و سکنه و بهره گیری از قدرت آب برای استفاده صنعتی سازه‌های آبی را به راه انداختند .

ساز و کار

اصلی‌ترین کار سازه‌های شوشتر، مسدود کردن رود “گرگر” است تا سطح آب به سطح لازم برای مصرف ساکنین برسد. در این سازه‌های آبی روش‌های خاص باستانی برای تقسیم آب و تصفیه آن به کار گرفته‌شده که شهر‌های اطراف شوشتر نیز از این موهبت بی‌بهره نمانند. ویژگی مهمی که باعث ثبت جهانی سازه‌ها شده خاصیت هیدرودینامیکی آن است که حتی مختل شدن یکی از اجزا نیز موجب اختلال کل مجموعه می‌شود.

نکته جالب دیگر اتاقک‌هایی به نام شوادان اند که به صورت موازی در مسیر رودخانه وجود دارد که محلی برای استراحت و فرار از گرمای آسیابان اند . این اتاقک‌ها به علت تعبیه پنجره و سقف روباز امکان نظارت در عین استراحت را برای آسیابان فراهم می‌کند.

ثبت جهانی و ملی

حدود 18 قرن از عمر سازه‌های آبی می‌گذرد زمانی که حتی گفتنش به زبان هم آسان نیست چه برسد به تصور!!!

این بناها در سال 2009 یعنی 1388 خودمان به عنوان دهمین اثر کشور ایران و دومی بعد از چغازنبیل باشکوه در استان خوزستان در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ به ثبت رسیده‌اند.

این مجموعه شامل حدود 13 اثر بند میزان، برج کلاه فرنگی، قلعه سلاسل، پل بند شادروان یا قیصر، رود گرگر و پل بند آن، مجموعه آسیاب‌ها و آبشار‌ها، بند برج عیار، بند خداآفرین، نهر داریون، پل لشکر، بند خاک، بند شرابدار، پل شاه علی و پل حاج خدایی است. بخش آسیاب ها و آبشار‌های سازه‌های آبی در آذرماه سال 1377 با شماره ۲۱۸۱ ثبت ملی نیز شده‌اند.

شگفتی جهانی

نکته قابل توجه اما قابل تاسف سازه‌های آبی شوشتر در این است که این سازه‌ها شهرت بیشتری در خارج از مرز ایران دارند و ده‌ها مقاله و کتاب در خصوص این مجموعه نوشته شده است و بسیاری از جهانگردان اروپایی تنها برای بازدید از آن به ایران سفر می‌کنند. نکته جالب دیگر برگزاری کلاس‌های درسی و اجرای پروژه‌های تحقیقاتی در این مجموعه توسط جهانگردان است.

نفوذ در ادبیات فارسی

یادکردن حکیم ابولقاسم فردوسی از سازه‌های آبی شوشتر و نوشتن داستان ساخته‌شدن پل شادروان نشان از اهمیت این بنا‌ها دارد.

همي برد هر سو برانوش را

بدو داشتي در سخن گوش را

يکي رود بُد پهن در شوشتر

که ماهي نکردي بر او بر گذر

برانوش را گفت گر هندسي

پلي سازي آن جا چنان چون رسي

که ما باز گرديم و آن پل به جاي

بماند به دانايي رهنماي

یک تیر و چند نشان

باتوجه به قدمت شهر شوشتر از زمان ساسانیان می‌توانید در بازدیدتان از این شهر نهایت استفاده را کرده و از همه زیر و بم آن بازدید کنید و نهایت لذت را ببرید.

1-خانه مرعشی در دروازه غربی آبشارهای شوشتر

2-رستوران و موزه مستوفی واقع در میدان باطنی – جنب پل باستانی شادروان – مجموعه مستوفی، خیابان شریعتی

3-مسجد جامع شوشتر در خیابان مسجد جامع

4-بافت قدیمی شوشتر

5-شهرک شوشتر نو

6- آرامگاه دانیال نبی خیابان امام خمینی شهر شوش

بازدید از سازه های آبی

آدرس : استان خوزستان، شوشتر، خیابان شریعتی، میدان 15 خرداد

هزینه : اتباع ایرانی 3000 تومان

هزینه اتباع خارجی : 20000 تومان

ساعات بازدید : از ساعت 8 صبح تا 7 بعدظهر

مدت پیشنهادی بازدید :1 تا 2 ساعت