کاخ ‌گلستان | تنها اثر ثبت جهانی پایتخت

کاخ گلستان تهران، از جمله مکانهایی‌است که کمتر کسی می‌تواند از دیدنش چشم‌پوشی کند و مادامی که مشغول تهران گردی است، ذهن و دل‌اش در پی کشف آجر به آجراش نباشد! همراه ایران ‌تراول باشید تا باهم به تجسم این فضای دل‌انگیز بپردازیم.

روایت ساخت کاخ گلستان

کاخ‌ گلستان، در فهرست یونسکو حسابی جا باز کرده است و از جذابترین و دیدنی‌ترین مکان‌های تهران است؛ چراکه از لحظه‌ی ورود به خیابان 15 خرداد، انگار قدم در تهران قدیم گذاشته و حال هوای سالهای دوری را تجربه می‌کنید.

کاخ گلستان که بیش از 440 سال، عمر دارد، یکی از خاص‌ترین مجموعه‌های تاریخی ایران است که با نقش و رنگ و معماری‌اش، فریبنده‌ی هر مخاطبی است. در کتاب «طهران در عهد ناصری»، ناصر نجمی آورده است که: “به دلیل قرار گرفتن این مجموعه در باغ یا گلستان و وجود باغچه ها و  خیابان‌ های دراز با درختان چنار و سرو نامش را گلستان گذاشته اند.

البته این تنها یک حدس است و هنوز در هاله ای از ابهام قرار دارد. این مجموعه سال ها میزبان شاهان بوده و آقا محمدخان قاجار، فتحعلی شاه، محمد شاه قاجار، ناصرالدین شاه قاجار، مظفرالدین شاه قاجار، محمدعلی شاه قاجار و احمدشاه قاجار در آن سکونت داشته اند.” اما باید پرسید آیا قاجاریه، خواستگاه این بنای خوش‌ساخت است؟

آنطور که در اسناد قابل دسترس تاریخی آمده است، این بنا از که در طول دوران صفویان دستخوش تغییراتی شده است، ریشه‌ای از دوران شاه عباس صفوی، در سال 998 هجری و با احداث چهار باغی در داخل حصار شاه طهماسب و ساخت دیوانخانه‌ای در محدوده چنارستان شاه عباسی شکل می‌گیرد ولی امروزه اثری از ریشه‌هایش نیست و آنچه امروزه کاخ‌گلستان خوانده می‌شود، از عهد زندیه تجاوز نمی‌کند.

کاخ گلستان که شاهد تاجگذاری‌های بسیاری بوده است؛ از آغامحمدخان قاجار تا پهلوی پدر و پسر. بنابراین این کاخ، یک حافظه‌ی تاریخی قلمداد می‌شود و نه تنها بیانگر بخش مهمی از تاریخ هنر این مرز وبوم است بلکه بواسطه رخدادهای فوق العاده موثر اتفاق افتاده در آن یا به نوعی مرتبط با آن، به مجموعه ای کم‌نظیر و سندی زنده از مهمترین بخش تاریخ ایران تبدیل گشته است .

از شمس العماره تا تکیه دولت

شاید برایتان تازه و ناشنیده باشد اما تکیه دولت که در 1284 به دستور ناصرالدین شاه احداث شده است و به سبب نوع معماری اش، بیش از دیگر تکایای تهران قدیم مثل: تکیه حیاط شاهی و تکیه حاج میرزا آغاسی، توجه مورخان و هنرشناسان ایرانی و غیرایرانی را به خود جلب کرده است؛ از جمله فضاهای متصل به کاخ گلستان بوده است که هم‌اکنون کاخ، آنرا شامل نمی‌شود.

از دلایل و علل ساخت این تکیه، چنین ذکر شده‌است: “معتبرترین و وسیعترین تکیه های تهران که تعزیه های دولتی در آن برگزار می شد، تکیه حاج میرزا آغاسی (تکیه دولت قدیم) بود که به تکیه عباس آباد نیز معروف بود.

استقبال شدید مردم بخصوص زنان از نمایش های مذهبی، همچنین تنگی و کوچکی فضای تکیه عباس آباد، لاجرم ازدحام و ناراحتی تولید می کرد و کار اجرای شبیه گردانی را مختل می ساخت و اقتضای زمان و اوضاع نیز تکیه بزرگتر و وسیعتری را طالب بود، از این رو ناصرالدین شاه ضمن دادن دستور شروع بنای شمس العماره، امری نیز برای ایجاد تکیه بزرگی در داخل ارگ سلطنتی به دوستعلی خان معیرالممالک صادر کرد.”

حال که نام شمس العماره به میان آمد، بد نیست بپردازیم به این بنای چشمنواز تاریخی که همچنان جزیی از کاخ گلستان است. حقیقتا این بنا، نگین ضلع شرقی کاخ گلستان است که کار ساخت آن از 1244 تا 1246 به درازا کشید و شهرت این سازه، بلندی، تزیینات و طراحی آن است؛ چراکه شمس‌العماره دارای پنج طبقه و ارتفاع 35 متری است که در زمان ساخت بلندترین و اولین ساختمان آن دوره در تهران بوده‌است که از فلز در ساخت آن استفاده کرده‌اند.

اما هرچه از شمس العماره و دیگر بناهای زیرمجموعه‌ی کاخ گلستان بگوییم، به قول معروف: شنیدن کی بود مانند دیدن؟!

برای دیدن و شناخت کاخ گلستان و جز به جز ساختمان‌هایش، هیچ کاری بهتر از خرید بلیط و کاخ گردی نیست! ایران تراول پیشنهاد می‌کند حتی اگر در حد تعطیلات نوروز را فرصت دارید، بازدید از این مجموعه‌ی مهم و تاریخی پایتخت را از دست ندهید.