قالی های نفیس کرمان | میراث فرهنگی و ملی ایران

هنرهای دستی، جزو برترین هنرهای حال حاضر ایران و جهان می‌باشند. قالی‌ های نفیس کرمان جزو برترین قالی‌های دستی موجود هستند که آوازه آن نه‌تنها در ایران بلکه در سراسر جهان پیچیده است. این قالی‌ها از اهمیت تاریخی خاصی نیز برخوردارند زیرا علاوه بر اصیل بودن این هنر در خطه سرزمین کهن‌مان، نمایان گر تاریخ و هویت ایرانی نیز می‌باشد و در سراسر جهان، مشتاقان خود را نیز دارد.

آشنایی با هنر قالی‌بافی کرمان

قالی‌بافی بی‌تردید در تاریخ سرزمین ایران نقش بسیار مهمی داشته و یکی از هنرهای قدیمی و اصیل ایرانی است که آن را از گذشته تا به امروز به ایرانیان نسبت داده‌اند و هم‌ اکنون نیز جزو میراث فرهنگی و ملی ایران به شمار می‌رود. سالیان سال است که مردم کرمان، در کنار سایر فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی‌شان، به قالیبافی، شال‌بافی، پته‌دوزی و ترمه‌بافی پرداخته‌اند و توانسته‌اند شهرتی جهانی کسب کنند.

ازجمله اصیل‌ترین و محبوب‌ترین هنرهای ایرانی، قالیبافی است که علاوه بر ارزش مالی و اقتصادی، مظهر فرهنگ و اصالت ایرانی است.

بافت قالی‌ های نفیس کرمان، تاریخ مدونی ندارند و تاریخ آن سینه‌ به‌ سینه نقل‌ شده است. در روایتی آمده است که تاریخ قالیبافی در ایران به پانصد سال می‌رسد. شکوه هنر قالیبافی در ایران مربوط به دوران صفویه است که نقش‌ها و طرح‌های متنوع و جدیدی روانه بازار این صنعت گردید. با شروع دوره قاجاریه، شکوه این هنر نیز رو به افول رفت. شروع انقلاب صنعتی و ورود پارچه‌های ماشینی موجب کاهش تولید انواع منسوجات دستی گردید و این‌ یکی از مهم‌ترین دلایل گرایش به هنر قالیبافی در کرمان بود و درواقع بعد از انقلاب صنعتی اروپا، یکی از پررونق‌ترین دوره‌های قالیبافی در کرمان آغاز گردید.

از عمده دلایل شهرت قالی‌ های نفیس کرمان در عرصه جهانی، طرح و رنگ بی‌نظیر آن است. طرح و رنگ قالی‌ های نفیس کرمان یکی از نفیس‌ترین، زیباترین و خوش نقش‌ترین بافته‌های جهان به شمار می‌آید. نکته جالب‌ توجه این است که کمتر می‌توان دو قالی کرمان را از نظر رنگ و طرح، شبیه به یکدیگر پیدا کرد.

مهم‌ترین طرح‌های قالی

ازجمله معروف‌ترین طرح‌هایی که در قالی‌ های نفیس کرمان به‌کاربرده می‌شود، طرح‌هایی هم چون سبزه کاری، طرح‌های تصویری و افشان می‌باشد که بهترین طرح‌های سبزی‌کاری در حوزه قالیبافی راور بافته می‌شود و مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: طرح حافظ، لیلی و مجنون، خیام و منظره است.

طرح‌های افشان به‌ویژه افشان شاه‌عباسی و نیز نقوش قاب قرآنی، انواع درختی، گلدانی تلفیقی از دیگر طرح‌های به‌کاربرده شده در قالی‌های نفیس کرمان است.

انواع گل فرنگ طرح‌های کوبلنی در اوایل سده سیزدهم بخش مهمی از طرح‌های خطه کرمان را به خود اختصاص داده است که برگرفته از هنرهای تزئینی غیر ایرانی است و طرح‌های شکارگاه، بازوبندی، خشتی و لوزی خاتم، از دیگر طرح‌های این منطقه است.

بافت قالی‌ها و قالیچه‌ها که در روستاها اکثراً بر عهده زنان و دختران است، در کارگاه‌های شهری حرفه‌ای پرمخاطب است که حتی مردان نیز به آن مشغول‌اند. به‌طور کلی، قالی‌های کرمان را می‌توان به دو دسته شهری باف و عشایری باف تقسیم نمود. مهم‌ترین منطقه شهری باف قالی‌ های نفیس کرمان، شهر کرمان و مهم‌ترین منطقه عشایری باف این نوع قالی‌ها، سیرجان است.

در کرمان ایل‌های بزرگی وجود دارد که قالی‌های نفیسشان، از شهرت زیادی در داخل و خارج از کشور برخوردار است. ازجمله این ایل‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد: ایل افشار، ایل پیچاقچی، ایل جبال بارزی، ایل منهی، ایل لرها و اعراب.

ایل افشار طایفه‌ای از ایل‌های ترک‌زبان هستند که در خاک آذربایجان و کرمان پراکنده‌اند. این ایل از زمان شاه‌ طهماسب به سمت کرمان کوچ کردند. مهم‌ترین مراکز بافت قالیچه‌های افشار عبارت‌اند از: شهر بابک، سیرجان، نواحی غرب جیرفت، بیلوردی، سرآباد، پاریزی و ده شتران می‌باشد. طرح قالیچه افشار به‌طور کلی شکسته است و چشم‌نوازترین نگاره‌ای که در آن به‌کار برده می‌شود، نقش مرغ است. نقش ترنج نیز از دیگر نقش‌های زیبای قالی‌ های نفیس کرمان است که به دست ایل افشار بافته می‌شود.

رنگ در قالی‌ های نفیس کرمان

در قالی‌ های نفیس کرمان، از انواع رنگ‌های طبیعی نیز استفاده می‌شود. کاربرد رنگ‌های لاکی، قهوه‌ای، کرم، مشکی و سرمه‌ای در انواع مختلف از ویژگی‌های فرش‌های این استان است.

گره در قالی‌ های نفیس کرمان

 رج شمار اغلب قالی‌ های نفیس کرمان، بین 15 تا 25 رج است. نوع گره مورد استفاده در قالی‌ های نفیس کرمان متفاوت است. در محدوده جغرافیایی کرمان، هر دو نوع گره قالی ایران کاربرد دارد. در منطقه شهری باف کرمان، گره مورد استفاده گره فارسی است که در بافت قالی‌ های ظریف به‌کاربرده می‌شود و در مناطق روستایی باف، هم گره فارسی و هم گره ترکی رواج دارد. از طرف دیگر گره‌های جفتی و در دهه‌های اخیر بی گره بافی هم در قالی‌ های نفیس کرمان رایج شده است. این نوع بافت‌های تقلبی در فرش‌های نفیس کرمان و بی‌سلیقگی برخی بافندگان موجب گشته است تا این صنعت اصیل و چشم‌نواز، با رکود روبرو گردد. 

به‌عنوان‌مثال قالی‌های ایل افشار دارای گره ترکی است درحالی‌ که باقی قالی‌ های نفیس کرمان که به دست دیگر ایلات بافته می‌شود دارای گره فارسی است.

ابعاد قالی‌ های نفیس کرمان

ابعاد فرش‌های عشایری قالی‌ های نفیس کرمان، عموماً در 3 اندازه پشتی، ذرع و نیم و حداکثر دو ذرع است و در دهه‌های اخیر ابعاد بزرگ‌تر توسط برخی از بافندگان سیرجانی رواج یافته است. در حال حاضر در قالی‌های شهری باف از دارهای عمودی استفاده می‌شود درحالی‌که کماکان از دارهای افقی در روستا و مناطق عشایر نشین استفاده می‌شود.

در سال‌های اخیر نبودن بافنده ماهر و به‌روز نبودن تولید با نیازهای بازار جهانی و بالا بودن قیمت قالی‌ های نفیس کرمان موجب گشته است تا از این قالی‌ های نفیس تنها به‌عنوان تزئین استفاده گردد که این امر موجب کاهش اقبال عمومی نسبت به قالی‌ های نفیس کرمان گشته است.

قالی‌ های نفیس کرمان جز باارزش‌ترین و گران‌ترین قالی‌های نفیس موجود در سراسر جهان می‌باشد که آوازه آن در خارج از کشور بیشتر از داخل کشور پیچیده است. متأسفانه عدم توجه به این هنر اصیل و زیبا موجب گشته است تا بافنده‌های قدیمی دیگر علاقه‌ای به بافت قالی‌ های نفیس کرمان نداشته باشند. عدم آموزش بافت این نوع قالی‌ها به نسل جوان یکی از دلایلی است که موجب گشته است این هنر به رو فراموشی رود. قالی‌های کرمان یکی از عجایب هنر است که هرچه بیشتر از آن استفاده گردد جلوه‌ای زیباتر پیدا خواهد کرد. با قالی‌ های نفیس کرمان، خانه‌هایتان را جلوه‌ای زیباتر ببخشید.