اصفهان، مهد فرهنگ و ذوق و هنر، دارای هنرهای زیادی در زمینه صنایعدستی است. از قلمزنی و میناکاری گرفته تا کاشیکاری و مسگری. یکی از قدیمیترین، اصیلترین و زیباترین هنرهای دستی اصفهان، بافت فرش است. بافت فرش دستبافت اصفهان از سدههای دور رواج داشته و جزء، باسابقهترین فرشهای بافته موجود است. در زمان صفویه، هنر قالیبافی به اوج خود رسید و زمینه برای رونق آن فراهم شد. در این زمان، به دلیل آنکه اصفهان پایتخت کشور شد، هنرمندان زیادی در تمام زمینهها به این شهر آمدند که برخی از آنها اساتید فرشبافی بودند. همین امر موجب آموزش افراد زیاد و رونق فرش دستبافت اصفهان شد.
در کارگاههای شاهی که قلمزنان، قلمکاران، خاتمسازان، کاشیکاران و غیره، مشغول خلق شاهکارهای نفیس و ماندگار بودند، بافندگان، مشغول بافت قالیهای دستبافت ظریف و ابریشمین بوده که آوازه آن در تمام جهان پخششده و طرفداران آن از نقاط دور و نزدیک برای خرید آن به اصفهان میآمدند.
بسیاری از این فرشهای دستبافت، کاخهایی همچون عالیقاپو، چهلستون و هشتبهشت را زینت میبخشیدند. فرش در تاریخ هنر اصفهان، بخش لاینفکی است که باید بیشازپیش به آن توجه کرد. ما در گروه ایران تراول با معرفی این هنر اصیل و چشمنواز، ورقی از تاریخ را برای شما شرح خواهیم داد.
تاریخچه فرش دستبافت اصفهان
در دوره صفویه، کارگاههای بزرگ فرشبافی، در اصفهان تأسیس و شروع به کارکرد. این کارگاهها در جوار قصرها یعنی بین چهلستون و میدان شاه قرار داشت. شاه عباس بهعنوان یکی از شریفترین مقامات عصر صفوی، نظارت ویژهای بر این کارگاهها داشت تا هنر قالیبافی از کیفیت بالای در زمینه طرح، نقش، رنگ، بافت و مصالح برخوردار باشد.
با سقوط سلسله صفویه، هنر اصیل اصفهان نیز گرفتار رکود و بیمیلی قرار گرفت. بروز جنگهای متعدد، قحطی و خشکسالی موجب شد تا بسیاری از بافندگان، اصفهان را ترک و در آرزوی بهشتی دیگر، بهجای دیگر کوچ کنند.
پس از جنگ جهانی دوم، با پیشرفت تکنولوژی و تغییر طرحها، دوباره قالیهای دستبافت اصفهان موردتوجه قرار گرفت و نگاه همگان را بر خود خیره کرد. طرحهای ترنج، لچک و اسلیمی فرشهای دستبافت اصفهان، جزء پرطرفدارترین قالیهای جهان است که هنوز هم چشمنوازی میکند.
عرضه این فرشها در نمایشگاههای بینالمللی و سیل طرفداران آن نشان از اهمیت این هنر و والامقامی هنرمندان آن دارد. هنری اصیل که قدمتی بهاندازه تاریخ، در این منطقه دارد.
مشخصات فرش دستبافت
- دارای تاروپود باشد.
- پرز داشته باشد.
- پرزها دور تارها گرهخورده باشند.
مواد استفادهشده در فرش دستبافت اصفهان
- فرش پشمی: این نوع فرش بیشتر در میان عشایر رواج داشته و بافته میشده است.
- فرش گلابریشم: فرشهایی که پرز و چله آن از ابریشم باشد، تمام ابریشم نامیده میشوند.
- فرش تمام ابریشم: معمولاً چله این نوع فرشها از ابریشم بوده و برای دور حاشیهها و نقشها از ابریشم استفاده میشده است.
- فرش کف ابریشم: در این نوع فرشها، بهجای پرز پشمی، از پرز ابریشم استفاده میشد.
- فرش سوف: در این نوع قالی دستبافت، گلبوتهها پرزدار بوده و زمینه آن از پود ضخیم تشکیلشده است.
طرح فرشهای دستبافت اصفهان
فرشهای دستبافت اصفهان، این هنر اصیل و سنتی ایران، با استفاده از طرحهای اسلیمی، خطایی، گلهای شاهعباسی و ترنج، که همگی الهام گرفته از اماکن تاریخی اصفهان هستند، جایگاه خاصی در میان همنوعان خود دارد. رنگهای موجود در ابنیه شهر اصفهان، همگی در فرشهای بافتهشده در این شهر مشهود بوده و این شهرها، بهشت کوچکی از طرح و رنگ موجود در سطح شهر است. امروزه بیشتر نقش قالیهای جدید اصفهان، طرح لچک و ترنج میباشد. اسلیمیهایی که مستقل از ترنج مرکزی، با گردش شاخهای خمیده، گلهای شاهعباسی را در برمیگیرند.
ویژگی خاص فرش دستبافت اصفهان، رعایت قرینه است. از دیگر طرحهای پرطرفدار فرشهای دستبافت اصفهان، طرح سجادهای، محرابی ستوندار، درختی و شکارگاهی است.
رنگ در فرش دستبافت اصفهان
در فرش دستبافت اصفهان، اغلب از رنگهای قرمز، آبی یا نیلی روی زمینهای عاجی رنگ استفاده میشود. رنگهای قرمز، آبی و عاجی، در فرشهای مدرن بافتهشده، توسط هنرمندان این شهر بهکاربرده شده است.
استفاده از رنگهای طبیعی و گیاهی، موجب گشته است تا فرشهای دستبافت اصفهان، حتی پس از سالها و گذر زمان، درخشندگی و کیفیت خود را از دست ندهند.
استفاده از رنگهای طبیعی در فرشهای دستبافت اصفهان، موجب دوام و حفظ زیبایی فرش میگردد بهطوریکه بیشتر متخصصان فرش و کلکسیونرهای معروف نیز به آن اذعان داشتهاند. فرشهایی با داشتن رنگهای طبیعی دارای ارزش و قیمت بیشتری بوده و استفاده از رنگهای طبیعی نشان از قدمت و اصالت فرش دستبافت اصفهان دارد.
فرش نائین، سرآمد فرشهای دستبافت اصفهان
فرشهای دستبافت شهر نائین، جزو فرشهای بسیار مشهور و دارای کیفیت است که آوازه آن بسیار پراکندهشده است. فرشهای بافتهشده در این شهر با ویژگیهای خاص خود، طرفداران زیادی در سراسر جهان دارد.
یکی از مهمترین ویژگیهای فرشهای بافتهشده در این شهر، کیفیت بالا و ظرافت بافت آن است و همین مسئله باعث شهرت جهانی این کالا شده است. پشم و کرک استفادهشده در فرشها دستبافت این شهر دارای کیفیت بسیار بالایی است. ساختار فرش نائین، دارای دو پود میباشد. این فرش بسیار دقیق بافته میشود بهطوریکه دودست شدن و غلط بافی در آن به چشم نمیخورد.
گرههای بافتهشده در فرشهای نائین، برند این نوع فرشهای دستبافت اصفهانی است، در نائین برخلاف فرشهایی که بهعنوان فرش تزئینی بافتهشده و دارای ظرافت هستند، فرشهایی با ساختار محکم و درعینحال ظرافت ظاهری بافته میشود که دارای دوام بیشتری نسبت به همنوعان خود است.
برخی ویژگیهای فرش دستبافت اصفهان
- پرزهای کوتاه در فرشهای دستبافت اصفهان
- دارای ظرافت بالا تا رجشمار 90
- استفاده از نقوش باستانی
- استفاده از دار عمودی برای بافت
- انجام عملیات پرداخت حین کار
- استفاده از نقوش قندیل و گل و برگهای زیبا و متناسب ختایی
خلاصه مطلب
فرشهای دستبافت اصفهان، بهعنوان یکی از شاخصترین فرشهای دستبافت ایرانی در تمام دنیا، زبانزد است. این هنر در دوره صفوی و باهمت استادکاران ماهر، به اوج خود رسید بهطوریکه در اکثر موزههای ایران و جهان رد پایی از این فرشهای دستبافت اصفهان موجود است.
پس از دوره صفویه با رکود به وجود آمده در این صنعت، استقبال از آن نیز کم شد اما امروزه دوباره این صنعت احیاشده و فرشهای نفیس باکیفیت بالا و ظرافت مثل زدنی، آماده زیباتر کردن خانههای شما است.
زیبایی و چشمنوازی از شاخصترین ویژگیهای فرشها دستبافت اصفهان است که بلافاصله، نظر خریدار را جلب خواهد کرد. ظرافت در عین استحکام موجب گشته است تا این فرش علاوه بر طرفداران ایرانی، در خارج از کشور نیز در نمایشگاههای بینالمللی خوش بدرخشد.
ارج نهادن به این هنر و نماد فرهنگی ایرانی، افتخار ما در مجموعه ایران تراول است.