فرش ایرانی | تاریخچه پر رمز و راز

ایرانیان از دیرباز، ید طولایی درزمینه بافت فرش‌های دستبافت و استفاده از ذوق و هنر در صنایع‌دستی‌شان داشتند. ایران مهد هنر و فرهنگ، دارای اشیاء گوناگون و قدیمی بسیاری در اکثر موزه‌های معروف جهان است. فرش یکی از صنایع‌دستی ایرانی است که در تمام دنیا به کیفیت، طرح و نقش معروف بوده و توجه بسیاری از متخصصین جهان را به خود جلب کرده است. فرش  ایرانی ، این دست بافته‌ی ارزشمند، سالانه مقادیر زیادی ارز وارد کشور کرده و به اقتصاد آن کمک می‌نماید.

تاریخ‌نگاران یونانی در کتاب‌های خود آورده‌اند که ایرانیان برای اینکه بسترشان نرم باشد، قالیچه زیر بستر خود می‌گسترانند. سالنامه چینی سوئی­سو در دوره ساسانی، از فرش پشمی ایران به‌عنوان کالای وارداتی به چین نام می‌برد. فرش معروف بهارستان در کاخ تیسفون نیز به دلیل شکوه و زیبایی خیره‌کننده‌اش، بازتاب گسترده‌ای در ادبیات اسلامی داشته است.

گروه ایران تراول، در همه حال باافتخار از هنر ایران و ایرانی سخن خواهد گفت تا این هنر مردمان شریف و هنرمند، در سراسر جهان بیش‌ازپیش بدرخشند.

قدیمی‌ترین‌های فرش‌ ایرانی

1. فرش‌های ایرانی دارای قدمتی طولانی بوده که هریک آن‌ها درجایی از دنیا، مهمان دیار غربت هستند. فرش‌های قدیمی و چشم‌نواز ایرانی، هریک به دلایل خاصی ازجمله بی کفایتی متولیان امور، اصلاح و بازسازی، نمایش در بهترین موزه‌های دنیا و غیره، جدای از خواستگاه خود بوده و در مکان‌هایی غیر از موزه‌های ایرانی نمایش داده می‌شوند. یکی از مهم‌ترین این فرش‌ها، فرش پازیریک بوده که به گفته متخصصین و باستان شناسان، قدیمی‌ترین فرش بافته‌شده در جهان می‌باشد. این فرش با قدمت هزاران ساله خود، افقی روشن در برابر چشمان باستان شناسان گشوده است.
2. قالی شیخ صفی نیز یکی از زیباترین فرش‌های موجود در موزه ویکتوریا آلبرت انگلستان است که چشم همگان را خیره کرده است. بافت دو قالی به‌صورت کاملاً همسان به‌طوری‌که حتی نتوان از نوع گره‌ها، آن را متمایز نمود، تبحری بس‌بالا خواسته و تنها از عهده بافندگان ماهر ایرانی بر خواهد آمد. محتشم کاشانی، استاد والامقام و حاذق عصر صفویه با بافت این قالی، هنر ایران و ایرانی را به رخ جهانیان کشیده است. گره‌های به‌کاررفته در این قالی و همچنین رنگ و طرح آن، دارای کیفیتی است که کمتر فرشی را می‌توان با آن مقایسه نمود.
3. انواع مختلف فرش‌ ایرانی باقیمت‌های بسیار بالا در بازار جهانی به فروش می‌رسند. به‌طوری‌که برخی از آن‌ها باقیمت‌های نجومی و چندین برابر قیمت‌های پایه آن، خریدوفروش می‌شوند. ازجمله این قالی‌ها، قالی زیگلرمحل 1 بوده که به 6 برابر قیمت پایه خود، فروخته‌شده است. این قالیچه بسیار مقاوم بوده و می‌توان آسیب دیدگی‌های آن را تعمیر نمود. تاریخ بافت و تولید این قالیچه هنوز مشخص نیست اما این‌طور که از شواهد امر پیداست، تولید آن در مناطق مرکزی ایران بوده است.
4. قالی گلدانی کرمان نیز جزء قیمتی‌ترین‌های فرش‌ ایرانی است که در سال 2010 به قیمت 2/10 میلیون دلار به فروش رسیده و رکوردی را در این صنعت ثبت نموده است. تولید این فرش نفیس به قرن 17 میلادی برمی‌گردد. همانطور که همگان می‌دانند، قالی‌های کرمان از باکیفیت‌ترین فرش‌های ایرانی است که هرچه از عمر آن می‌گذرد، کیفیت آن بالاتر رفته و به قیمت آن افزوده می‌شود. این قالی‌های نفیس به حدی زیبا و چشم‌نواز هستند که می‌توان گفت قالی ایرانی بیشتر با آن به جهانیان معرفی‌شده است.
5. قالیچه ابریشمی اصفهان نیز که در سال 2008 به فروش رسید ازجمله زیباترین و اصیل‌ترین بافته‌هایی است که در یکی از حراجی‌های معروف به نام کریستی به قیمت 45/4 میلیون دلار فروخته‌شده است. طول این فرش 5/2 متر بوده و عرض آن به 5/1 متر می‌رسد. این قالیچه از ابریشم خالص و بسیار باکیفیت بافته‌شده است و یکی از برجسته‌ترین فرش‌های ایرانی به شمار می‌آید که گره‌های آن دارای تراکم بالایی بوده و کیفیت آن زبانزد است.

شناسایی فرش ایرانی

فرش ایرانی دارای انواع مختلفی بوده که هریک دارای ارزش والا و کیفیتی بی‌نظیر هستند. هریک از این فرش‌ها با توجه به نقشه‌ها و الیاف به‌کاررفته در آن دارای ویژگی‌های خاص و منحصربه‌فرد خود هستند.

در موقع خرید، باید به آن موارد توجه لازم را داشت تا بتوان به‌راحتی فرش ایرانی را از سایر فرش‌های خارجی و یا تقلبی تشخیص داد. زیرا با توجه به ارزشمندی و تقاضای بالای بازار جهانی از فرش ایرانی، بسیاری از بافندگان کشورهای مختلف، طرح‌های فرش ایرانی را برای بافت این زیرانداز ارزشمند انتخاب می‌کنند.

استفاده از متخصصین این حوزه ازجمله متخصصان گروه ایران تراول می‌تواند شما در جهت خرید فرش اصیل ایرانی که دارای کیفیتی بالا و اصالتی ماندگار باشد، یاری نماید.

شناسایی فرش ایرانی بسته به نوع گره، نوع نخ‌های به‌کاررفته در بافت، نوع رنگ‌آمیزی نخ‌ها، نحوه چله‌کشی، نوع طرح و نقش و نهایتاً نوع بافت گلیم فرش دور فرش بستگی دارد. توجه به هریک از این موارد می‌تواند گام‌های درست را در پی خرید فرش ایرانی برداشته و اصالت را به خانه‌های شما هدیه دهد.

انواع گره در فرش ایرانی

فرش‌های ایرانی دارای گره‌هایی با انواع مختلف بوده که با بررسی هریک از آن‌ها می‌توان تشخیص داد که این فرش دستبافت متعلق به کدام‌یک از منطقه ایران است و نزد هنرمندان کدام خطه بافته‌شده است.

توجه به نوع گره می‌تواند تا حد زیادی شما را از اصیل بودن فرش ایرانی مطمئن سازد. فرش‌های دستبافت ایرانی در قیاس با فرش‌های ماشینی و یا فرش‌های بافته‌شده توسط بافندگان خارجی که اصیل نیستند، از گره‌های محکم‌تری برخوردار بوده و در عین حال ظرافتی مثال‌زدنی دارند.

این گره‌ها خود دارای انواع گره فارسی و گره ترکی و گره مخصوص به خطه عشایر نشین هستند که هریک از آن‌ها در طرح نهایی فرش، تأثیر بسزایی دارند. نحوه قرار گرفتن دار قالی نیز می‌تواند بر بافت گره‌های مختلف تأثیر گذارد و نوع ایستاده دار قالی و نوع خوابیده آن، طرح‌های متفاوتی را به ارمغان خواهد آورد.

طرح و نقشه

طرح‌های قالی‌ ایرانی در همه جای جهان شناخته‌شده و خود مورداستفاده بسیاری از بافندگان از سراسر جهان است. این طرح‌ها به دلیل ظرافت و زیبایی موجود، بسیار دل‌انگیز بوده و در بسیاری از فرش‌ها ملاک ارزشمندی قرار می‌گیرد.

برای تشخیص فرش ایرانی باید به طرح و نقشه آن دقت لازم را مبذول داشت تا از اصیل‌ترین و بومی‌ترین طرح‌های موجود استفاده شود.

طرح‌های زیادی در بافت فرش‌های ایرانی استفاده می‌شود که هرکدام از آن‌ها زیبایی خاص خود رادارند. طرح شاه‌عباسی، طرح آثار باستانی و ابنیه اسلامی که ملهم از نقوش و اشکال تزیینی بناها است، طرح اسلیمی، طرح افشان، طرح بته‌جقه‌ای، طرح واگیره ای، طرح درختی، طرح ترکمن، طرح شکارگاهی، طرح گل فرنگ، طرح قابی، طرح گلدانی، طرح ماهی درهم، طرح محرابی، طرح محرمات، طرح هندسی، طرح ایلی و عشایری، طرح تلفیقی و طرح اقتباسی ازجمله طرح‌هایی است که برای بافت فرش‌های اصیل ایرانی به کار می‌رود.

هرکدام از این طرح‌های ذکرشده دارای زیرشاخه‌هایی است که می‌توان در بافت زیباترین فرش‌های ایرانی از آن‌ها بهره برد. ظرافت در طرح و نقش موجود در فرش‌های ایرانی به حدی است که چشم همگان را خیره کرده است و کارشناسان امر، آن‌ها را جزو برترین و ارزشمندترین فرش‌های بافته‌شده در سطح جهان می‌دانند.

طرح گلستان

از اصیل‌ترین طرح‌های ایرانی که در برخی اسناد تاریخ نیز از آن صحبت به میان آمده است می‌توان به طرح گلستان اشاره کرد که نقشی از بهشت و فردوس را القا می‌کند. این طرح با توجه به باورهای اسلامی هنرمندان ایجادشده و عمده قالی‌های بافته‌شده در عصر صفوی، الهام گرفته از این طرح می‌باشند.

حرکت آب در جوی با خط‌های موجی و رنگ ابی نشان داده می‌شود و در جوی‌ها ماهی و پرنده وجود دارد. بدیهی است که این نقشه در طی تاریخ متحول شده و مخصوصاً از قرن 18 میلادی، روایت‌های جدید و متفاوتی از آن پدید آمد.

تعداد فرش‌های گلستان باقی‌مانده در موزه‌ها، مجموعه‌ها و بازارهای جهان که تابه‌حال شناسایی‌شده است، حدود 20 عدد می‌باشد.

نقوش لچک و ترنج نیز یکی از اصیل‌ترین طرح‌های کشف‌شده در بافت فرش ایرانی است. این نقش در تعداد زیادی از نقشه‌های فرش شهری دیده می‌شود که به آن طرح‌ها معمولاً نام‌هایی مثل قاب قابی، کتیبه‌ای و ترنج بندی می‌دهند.

نقوش شکارگاهی جزو قدیمی‌ترین طرح‌های بافته‌شده در فرش ایرانی است که در اکثر فرش‌های قدیمی نمایان است. در نقشه‌های کهن و اصیل شکارگاه، مثلاً در فرش‌های شکارگاهی دوره صفویه، صحنه‌ی شکار بدان صورت است که در آن پادشاه آشکارا در حال شکار است.

علاقه فراوان ایرانیان به شکار موجب گشته است که این طرح‌ها حتی در فرش‌های آن زمان نیز استفاده شود. فرش‌های اصیل ایرانی روایت گر تاریخ ایرانی نیز بوده‌اند به‌طوری‌که هورودوت، تاریخ‌نگار مشهور در این باره می‌نویسد: «پارسیان به اولاد از سن 5 سالگی تا 20 سالگی تنها 3 چیز می‌آموختند، اسب‌سواری، تیراندازی و راست‌گویی»

الیاف به‌کاررفته در فرش ایرانی

یکی از مهم‌ترین روش‌هایی که می‌توان برای تشخیص فرش ایرانی به کاربرد، توجه به نوع الیاف به‌کاررفته در بافت فرش است که می‌تواند شما را در تشخیص این امر یاری نماید. ایران به دلیل کوهستانی بودن و همچنین زمین‌های سبز و حاصل خیز، همیشه دارای تعداد قابل‌توجهی دام بوده که از آن‌ها برای امور مختلف استفاده می‌کردند.

یکی از موارد استفاده این دام‌ها، استفاده از پشم آن‌ها برای بافت باکیفیت‌ترین قالی‌های جهان است. بافندگان هنرمند ایرانی همواره از پشم گوسفندان خود برای بافت قالی‌های نفیس بهره می‌بردند و با کمترین امکانات، شاهکارترین فرش‌ها را خلق می‌نمودند.

پرورش کرم ابریشم نیز همواره در فلات مرکزی ایران رواج داشته و حتی به دیگر مناطق نیز صادر می‌شده است. استفاده از ابریشم حاصله از آن‌ها، تا حد زیادی کفاف بافت فرش‌های اصیل را داده و هنرمندان را در بافت زیباترین فرش‌ها یاری می‌کرده است.

طبیعی بودن الیاف به‌کاررفته در فرش‌های ایرانی موجب گشته است تا این فرش‌ها با گذر زمان کمتر از همنوعان خود دچار آسیب شده و باکیفیتی مثال‌زدنی، در جای‌جای این کره خاکی، خودنمایی کنند.

تنوع در طرح و رنگ

رنگ، یکی از مهم‌ترین فاکتورهای تشخیص سره از ناسره می‌باشد. فرش ایرانی با رنگ‌آمیزی فوق‌العاده و کیفیتی بالا، در مقایسه با دیگر فرش‌ها، کاملاً واضح بوده و می‌توان برای تشخیص اصل بودن فرش ایرانی از آن استفاده کرد.

فرش‌های ایرانی دارای ظرافت بسیاری در طرح و رنگ هستند که یکی از المان‌های زیبایی در این صنایع‌دستی است. بافندگان ایرانی همواره از رنگ‌های طبیعی همچون روناس، گل بابونه، برگ انگور، پوست انار، پوست گردو، سماق، زعفران، چغندر، برگ درخت توت، برگ انجیر، اسپرک و نیل استفاده می‌کردند تا این رنگ‌ها باکیفیتی بالاتر در طول زمان به فرش‌های ایرانی جلوه‌ای زیبا بخشند.

باید توجه داشت که استفاده از رنگ‌های طبیعی موجب می‌شود تا فرش‌های ایرانی درگذر زمان دچار کمترین تغییر رنگ‌شده و با قرار گرفتن در معرض نور خورشید و آفتاب، کیفیت خود را از دست ندهند.

قالی‌های اصیل ایرانی همچون قالی پازیریک و شیخ صفی که از شاهکارترین فرش‌های ایرانی می‌باشند با دارا بودن قدمت‌های هزار ساله همچنان دارای شفافیت و کیفیت بالا در طرح و رنگ بوده و هیچ‌گاه به کدر بودن و بدرنگی متهم نشده‌اند.

مراکز اصلی بافت فرش ایرانی

اگرچه قالیبافی یک هنر اصیل ایرانی است و نمی‌توان آن را محدود به خطه‌ی مشخصی کرد اما برخی از مناطق در ایران هستند که دارای قدمت بسیار طولانی درزمینه بافت انواع فرش‌های ایرانی باکیفیت بالا و طرح‌های متنوع بوده‌اند. ازجمله این مراکز که دارای شهرت جهانی بوده وفرش‌های آن‌ها شهره عالم است، می‌توان به کرمان، اصفهان، تبریز، یزد، قم، کاشان و عشایرهای هنرمندمان اشاره کرد.

تبریز از سال 1500 تا 1500 میلادی، کاشان از سال 1525 تا 1650 و کرمان از سال 1600 تا 1650 میلادی، به مراکز فرش ایرانی تبدیل شدند. امروزه فرش‌های زیادی از این دوره‌ها در موزه‌های بزرگ جهان نگهداری می‌شوند که ازجمله آن‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد. موزه هنرهای زیبای بوستون، موزه ویکتوریا آلبرت، موزه لس انجلس، موزه هنرهای کاربردی وین، موزه لوور فرانسه، موزه استکهلم و بسیاری از موزه‌های بزرگ جهان، میزبان هنر هنرمندان ایرانی هستند.

آیین‌های قالی‌بافی

یکی از آیین‌های بسیار مشهور در میان قالی بافان ایرانی، آواز خواندن در هنگام بافت فرش است. آواز یا ترانه خواند در هنگام بافت فرش که دارای وزنی مناسب هستند موجب زیباتر شدن گره‌های فرش و ایجاد توازن در آن است. خواندن آواز با گره زدن بر تارها هماهنگی پیداکرده به‌طوری‌که هجاهای آواز با سرعت گره زدن تنظیم می‌شود. از این رو قالیبافان ایرانی، از میان تمامی مراحل بافت، بیشتر هنگام گره زدن آواز می‌خواندند و در هنگام کشیدن پود، خواندن آرام‌تر شده و زمان کوبیدن شانه بر روی نخ‌های فرش، ساکت می‌شدند زیرا خواندن ترانه با صدای کوبیدن شانه تناسبی ندارد و موزون نیست.

خلاصه مطلب

فرش ایرانی باکیفیت و زیبایی چشم‌نواز خود، همواره در طول تاریخ جزء برترین‌ها بوده و در سراسر جهان، طرفداران خاص خود را داشته است. این فرش‌ها با ارزشی بسیار بالا، همواره مهمان‌خانه‌های شما عزیزان در سراسر این جهان شده است.

به‌کارگیری طرح و نقش زیبا و دل‌انگیز در بافت این فرش‌ها و همچنین استفاده از طبیعی‌ترین مواد ازجمله پشم و ابریشم طبیعی و استفاده از ریواس، برگ انگور، پوست گردو، انار، گل بابونه و توت در رنگ‌آمیزی نخ‌های به‌کاررفته در فرش ایرانی موجب گشته است تا با گذر زمان‌بر زیبایی این فرش افزوده شود و هیچ‌گاه، گذر عمر، چهره این دست بافته‌ی زیبارو را دچار تغییر نکند.

مهم‌ترین مراکز بافت فرش‌های اصیل ایرانی کرمان، اصفهان، کاشان، یزد، تبریز، قم و ایلات عشایر است که از سر صبر و باحوصله زیاد به بافت فرش دست می‌زنند.

هنرمندان ایرانی از سر عشق و باذوق بسیار به بافت فرش‌های ایرانی روی می‌آوردند به‌طوری‌که هر گره از فرش اصیل ایرانی حکایت از قصه‌ی شور و عشقی دارد که بافندگان، آن را در دل فرش جای می‌گذارند. توجه به رج به رج این فرش‌های اصیل و ماندگار، حکایت‌هایی دارد که تنها با زبان عشق می‌توان آن را درک کرد. گروه ایران تراول با ارج نهادن بر این بافته­ی عشق، شما را به استفاده از این هنر اصیل، دعوت می‌کند.