مجموعه علی قلی آقا | اصفهانگردی در محله بیدآباد

محله بیدآباد یکی از قدیمی‌ترین محله‌های اصفهان است که با بافت سنتی و حفظ حال و هوای گذشته خود شما را به گذشته‌ای دور می‌برد. شاید اصفهان را به نقش جهان و پل‌ها و خیابان‌های چهارباغش بشناسند، ولی اگر می‌خواهید خیلی جذاب‌تر و عمیق‌تر اصفهان را بگردید باید کمی از محله توریستی و مرکزی شهر دور شوید و به بافت تاریخی این شهر سر بزنید. در این محله‌ها علاوه بر اینکه آثار تاریخی زیادی وجود دارد، دیدن مردم و سبک زندگی‌ آنها هم بسیار جذاب و لذت بخش است. امروز در ایران تراول به مجموعه علی قلی آقا رفتیم و می‌خواهیم شما را دعوت کنیم تا از محله بیدآباد بازدید کنید. با ما همراه باشید.

محله بیدآباد

علی قلی آقا یکی از افراد با نفوذ در دربار شاه سلیمان و شاه سلطان حسین آخرین پادشاه صفوی بود و توانست هزینه ساخت مسجد، مکتب‌خانه، زورخانه، حمام و بازار را از دربار بگیرد و پس از ساخت آنها را وقف کرد. مسجد، حمام و بازار سه رکن اساسی محله‌های اصفهان است. مجموعه علی قلی آقا بین خیابان مسجد سید و شهید احمد فروغی و در خیابان علی قلی آقا قرار دارد. وقتی که به این محله قدم می‌گذارید درختان کهنسال، کوچه‌های تو در تو و خانه‌های زیبای قدیمی به شما یادآوری می‌کند که در یکی از قدیمی‌ترین بناهای شهر اصفهان هستید.

وقتی به خیابان‌های سنگفرش شده رسیدید یعنی به مجموعه‌ی علی قلی آقا نزدیک هستید و بهتر است در اولین محل مناسبی که پیدا کردید پارک کنید و باقی راه را پیاده روی کنید و در میان مغازه‌های قدیمی و مردم خون گرم محله بیدآباد قدم بزنید. اگر از خیابان مسجد سید وارد شده باشید، اولین اثری که خواهید دید بازارچه علی قلی آقا است.

بازارچه علی قلی آقا

یکی از جذاب‌ترین بناهایی که هنوز هم کاربری خود را حفظ کرده و در بازدید از آن بیشترین تعامل را با مردم محله خواهید داشت بازارچه آن است. بازارچه‌ای مسقف با معماری‌ای به سبک صفوی که در زیر آن دکان‌های متعددی وجود دارد که در هر کدام مایحتاج معیشت مردم تامین می‌شود. نکته خیلی جالبی که در این غرفه‌ها خواهید دید این است که فروشندگان به شدت سنتی هستند و گویی به چند دهه قبل رفته‌اید؛ مغازه خرازی که گویی همان دکمه‌های چهل سال پیش را می‌فروشد و یا بقالی‌هایی که یخچال‌های قدیمی در کنار مغازه‌شان به بچه‌های محل یادآوری می‌کنه که شاید بتوانند از این مغازه بستی هم بخرند. این بازار مرکز تجمع اهالی محله بیدآباد برای مبادلات اقتصادی و اجتماعی است.

در میانه بازارچه میدان کوچکی طراحی شده که هر چهار طرف آن، راه به سوی بازارچه کوچک دیگری دارد تا برسد به قلب محلات کوچکتری از محله بزرگ علی قلی آقا. سقف گنبدی این میدان گنبدی آجری است که در بالاترین نقطه آن سوراخی ایجاد شده که با باریکه‌ی نوری پر قدرت احتمالا زمان را به کسبه اعلام می‌کند.

در گوشه‌ای از این میدان کوچک، سقاخانه‌ “زیرچارسوق” است که در سال ۱۱۲۷ هجری قمری ساخت آن تمام شده و در دوره‌‌های بعد مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. رنگ سبز جذاب و جای‌گذاری زیبای این سقاخانه شما را به یاد فیلم‌های قدیمی می‌اندازد و می‌توان چند دقیقه‌ای به تماشای آن بایستید و خیال پردازی کنید. این سقاخانه از سقاخانه دیگری که در قسمت جنوبی بازار قرار گرفته و در سال ۱۳۶۴ هجری قمری در عهد قاجاریه ساخته شده، بزرگتر و قدیمی‌تر است. همان طور که در گذرهای این بازارچه قدم بزنید صدای مس‌گری و منبت کاری شنیده می‌شود. یکی از گذرها که بلندترین آن هم هست را دنبال کنید به مسجد علی قلی آقا خواهید رسید.

مسجد علی قلی آقا

از اواسط گذر بازار در ورودی مسجد علی قلی آقا نمایان می‌شود با دورنمایی از کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ. همچون سایر مساجد تاریخی در اصفهان، این مسجد جو بسیار صمیمی‌ای دارد و کوچک بودن و رنگ زیبایش به این موضوع کمک زیادی کرده است. با دیدن مسجد روح معنویت و پرستش به یکباره در عمق جان آدمی سرازیر می‌شود. مسجدی نسبتاً کوچک با حیاط و شبستانی که با کاشی‌هایی از نوع گره کاری تزئین شده‌ است. کتیبه سردر به خط ثلث قهوه‌ای رنگ به خط علی نقی امامی و تاریخ ۱۱۲۲ هجری قمری است. در این کتیبه به نام شاه سلطان حسین و علیقلی آقا اشاره شده‌است. شبستان زیبا و نفیس مسجد در شرق حیاط قرار دارد و بر کتیبه آن با خط نستعلیق سفید بر زمینه کاشی لاجوردی اشعاری نوشته شده‌است. مفاد این اشعار حاکی از این است که شبستان در سال ۱۲۹۷ هجری قمری زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار به مسجد افزوده شده‌است. خطاط این کتیبه عبدالجواد و استاد کاشیکار آن محمد اسماعیل است.

در جنوب ایوان محراب زیبایی است از سنگ مرمر، که دیوارهای بالای آن با کاشیکاری معرق تزئین شده‌است. در قدیمی و چوبی مسجد در شبستان مسجد قرار دارد، این در بسیار شبیه به در مسجد سید است و به نظر طراح و سازنده آنها یک نفر باشد. این مسجد یک محل فرهنگی است برای اهالی محله بیدآباد است و پویایی آن در جشن‌ها و مسابقات محلیک که برگزار می‌کنند هویدا است.
این مسجد به لحاظ وجود خطوط زیبای ثلث و نستعلیق مربوط به عصر صفوی و قاجار و کاشیکاری نفیس یکی از بناهای ارزشمند اصفهان به شمار می‌رود.

از قدیم الایام مساجد در قسمت بیرونی خود دکه‌هایی برای کسبه داشتند که وقف مسجد شده‌اند، در مسجد علی قلی آقا هم چندید دکه زیبای چوبی قرار دارد که دیدن آنها شور انگیز و جذاب است، مخصوصا اگر بخواهید یک سوغات اصفهان خریداری کنید. بعد از بازدید از مسجد می‌توانید جوی آبی که در کنار مسجد قرار دارد دنبال کنید و به گرمابه علی قلی آقا برسید.

حمام علی قلی آقا

وقتی به در اصلی حمام علی قلی آقا رسیدید کاشی کاری زیبای آن را مشاهده کنید، زیرا از این حیث بسیار ارزشمند و منحصر به فرد است و در گذشته بخشی از این کاشی کاری به کاخ چهلستون منتقل شده. بین تمام مجموعه علی قلی آقا این تنها بنایی است که تغییر کاربری داده و از سال 1370 دیگر در آن حمام نمی‌کنند و تبدیل به موزه شده است و باید برای بازدید از آن هزینه پرداخت کنید. این حمام به دو بخش حمام بزرگ و حمام کوچک تقسیم می‌شود که با وجود اینکه به هم راه دارند ولی در ورود و خروج جداگانه‌ای هم دارند. هر کدام از دو حمام مثل اکثر حمام‌های سنتی دو بخش اصلی دارند که به سربینه و گرم‌خانه تقسیم می‌شوند. که در این حمام برای صرفه جویی در انرژی گرمخانه‌ها در نزدیک هم قرار گرفته‌اند.

سربینه حمام بزرگ

بعد از ورود به حمام و عبور از دالان ورودی به سربینه می‌رسید که در آن زمان چند کاربرد داشته، اول اینکه برای ورود لباس‌ها را در این محل تعویض می‌کنند و کسانی که قصد خروج از حمام را دارند در این مکان پای در آب سرد می‌گذارند تا دمای بدنشان متعادل شود و یا خستگی ساعاتی که در حمام گذراندند را با مشت و مالی که می‌گیرند به در کنند. این قسمت از حمام که بر پایه‌ی یک هشت ضلعی منظم بنا شده و در وسط آن گودی به همین شکل ایجاد شده که در وسط آن سنگاب و حوضی برای نوشیدن آب قرار داده شده. دیوارهای این قسمت با نقاشی‌های دوران قاجار پوشانده شده و در بخش‌های دیگر که این نقاشی‌ها از بین رفته بوده در دوره پهلوی هنرمندان محلی نقش‌های دیگر زده‌اند. برای رسیدن به قسمت گرمخانه حمام بزرگتر باید از راهرویی عبور کنید که چندین بار تغییر زاویه می‌دهد که دو علت مهم این تغییر جهت یکی کور کردن دید مستقیم به داخل حمام است و دیگری صرفه جویی در مصرف انرژی که در بخش گرمخانه ایجاد شده است.

گرمخانه حمام بزرگ

گرمخانه که یک بنای مستطیل شکل است از چند بخش متفاوت تقسیم شده است، خزینه اولین چیزی است که نظر شما را جلب می‌کند و در نگاه اول شبیه به منبر می‌نماید. این خزینه در دوره قاجار و با فرمان اداره بهداشت و برای جلوگیری از بیماری پر می‌شود تا مردم به دوش روی بیاورند و از مریضی‌های واگیر جلوگیری شود. در پایین خزینه می‌توانید بخشی از سیستم گرمایشی حمام را مشاهده کنید که از قسمت آتشخانه به اینجا و زیر خزینه هدایت می‌شود و در بخش‌های مختلف گرمخانه توزیع می‌شود.

آب سره یکی از جذابترین بخش‌های این حمام است که یک ابداع جالب در عصر خود محسوب می‌شود، این سنگ مرمرین که روی آن تراشکاری انجام شده و کاملا صیقلی است و از بالای آن آب جاری بوده و مردم از آن به عنوان ابزاری برای آبدرمانی استفاده می‌کردند.

چال حوض بخش دیگری از گرمخانه است که با وجود گرمای محیط پیرامونش اما در آن آب سرد جاری بوده و دور آن هشت ستون سنگی وجود دارد که روی هر کدام از آنها سر اژدهایی ازجنس مس وجود دارد که از درون آنها آب به این استخر بزرگ ریخته می‌شده. در دو سوی این استخر شاهنشین وجود داشته که معمولا برای نشستن تماشاچی‌ها و یا شیرجه زدن در آب استفاده می‌شده، سقف‌های این قست پر است از نقاشی‌های کلیله و دمنه، کاشی‌های این بخش از دیگر بخش‌ها متفاوت است و با وجودی که عمر کمتری نسبت به کاشی کاری‌های دوره صفوی دارند و از قاجار به جای مانده‌اند اما گرما و رطوبت هوا آنها را تا حد زیادی از بین برده است. تصویر علی قلی آقا در دروازه ورودی به این حمام هنوز سالم و پابرجاست.

گرمخانه حمام کوچک

با راهرویی با چند تغییر زاویه که به آن میاندر می‌گویند به گرمخانه کوچکی می‌رسیم که با مقطعی هشت ضلعی و منظم و با ستون‌های سنگی خودنمایی می‌کند. در گذشته از این مکان برای ثروتمندانی که به دنبال یک محیط خانوادگی و محفوظ بودند استفاده می‌شد ولی بعد از مدتی از آن به عنوان بخش زنانه حمام استفاده کردند.

سربینه حمام کوچک

شما با عبور از یک راهرو دیگر به سربینه‌ای با مقطع مستطیل می‌رسید که در سه سوی آن فضا برای نشستن و تعویض لباس و حوزی برای خنک شدن یا فضایی برای ماساژ بعد از استحمام قرار دارد. کاشی‌کاری این بخش از حمام بسیار زیبا و سالم است و در گوشه و کنار نقاشی‌های متعلق به دوران‌های متفاوت را خواهید دید. با عبور از یک راهرو پر زاویه دیگر شما می‌توانید از حمام خارج شوید. این زورخانه در واقع جایی است برای ورزش‌های عمومی اهالی محله بیدآباد و فقط ورزش زورخانه‌ای در آن انجام نمی‌شود.

زورخانه علی قلی آقا

اگر از کوچه باریکی که در کنار حمام قرار دارد حرکت کنید به فضای بازی می‌رسید که سردر بازار علی قلی آقا مشخص است. مسیر را ادامه دهید و با دنبال کردن تابلوها به زورخانه می‌رسید، این بنا کاملا بازسازی که نه، از نو ساخته شده و چندان از لحاظ معماری و زیبایی معماری نسبت به دیگر آثار محله بیدآباد اهمیتی ندارد ولی نکته اینجاست که از شنبه تا چهارشنبه بعد از ساعت ده شب هنوز هم ورزش‌های زورخانه‌ای با جدیت برگزار می‌شود و شما می‌توانید این میراث فرهنگی ایرانمان را در این محله پیدا کنید. ورزش زورخانه ای یکی از تجربه های منحصر به فرد در ایران است که در مطلبی به همین نام به شرح آن پرداختیم.

اگر به دنبال مکانی در نزدیکی این محله برای اقامت هستید حتما به خانه کیانپور سر بزنید، شما می‌توانید اطلاعات و معرفی این اقامتگاه بومگردی را در لینک زیر دنبال کنید.

امروز با ما در اصفهان گردی و گذر از محله بیدآباد همراه بودید امیدوارم از این مطلب استفاده کرده باشید و بتونید اصفهان بیشتر بشناسید و بهتر سفر کنید، با ما در ادامه مسیر ایرانگردی همراه باشید.