جنگل های هیرکانی قدیمی ترین جنگل از دوره سوم زمین شناسی یادگاری است از عصر یخبندان است و در دوره‌ای که سیبری و اروپا از حیات خالی شده بود این جنگلهای هیرکانی بود که میزبان گونه‌های جانوری شد و به همین دلیل به آن فسیل زنده هم می‌گویند. جنگلهای هیرکانی با تنوع زیستی کم نظیر خود بین کشورهای آذربایجان و ایران مشترک است و همین اشتراک بود که چند سالی فرآیند جهانی شدن این جنگل بی‌همتا را به تاخیر انداخت. اما بالاخره در اجلاس باکو در سال 2019 این جنگل‌ها بعد از کویر لوت به عنوان دومین میراث طبیعی ایران ثبت جهانی شد.
چالش‌های جنگلهای هیرکانی برای ثبت جهانی
بخش بزرگی از جنگلهای هیرکانی در ایران قرار دارد و بخش کوچک تری از آن در منطقه هیرکانی آذربایجان، سال 1385 آذربایجان اقدام به ثبت جهانی جنگلهای هیرکانی – خزری به نام خود کرد ولی با توجه به سهم اندک آذربایجان از وسعت جنگلهای هیرکانی نسبت به ایران با ثبت این اثر به نام آذربایجان موافقت نشد.
بعد از آن آذربایجان تصمیم گرفت به صورت مشترک با ایران این آثار را ثبت جهانی کند اما ایران به دلیل اینکه بعد از ثبت جهانی اثر به صورت مشترک بر اساس آیین نامه یونسکو نام آذربایجان قبل از ایران برای جنگلهای هیرکانی ذکر می‌شد علاقه‌ای به ثبت این اثر به شکل مشترک با آذربایجان نداشت. و در نهایت نیز توانست پرونده این اثر را به شکل مجزا و تنها به نام خود ثبت کند.
جنگلهای جهانی هیرکانی چالش‌های بزرگی بر سر راه خود دارد. با وجود آنکه آذربایجان در ثبت این اثر نقشی ندارد ولی بسیار بهتر و بیشتر از ما به حفظ و حراست از این میراث جهانی توجه دارد. در ایران این جنگل‌ها با مشکل شکار بی‌رویه گونه‌های جانوری، قطع درختان برای ساخت و ساز و کشاورزی و استفاده از الوار آن برای صنایع چوبی باعث شده روز به روز این میراث جهانی کوچک و ضعیف‌تر شود و باید دید حال که پسوند جهانی را نیز با خود یدک می‌کشد و نظارت سازمان یونسکو را هم در بالا دست خود احساس می‌کند می‌توان به بهبود اوضاع امید داشت یا خیر.
بر چه معیاری جنگلهای هیرکانی ثبت جهانی شد
وقتی اثری ثبت جهانی می‌شود یعنی ویژگی خاصی دارد که در هیچ اثر دیگری در تمام جهان یکسان نیست. بر همین اساس یونسکو برای فهم بهتر این موضوع 10 معیار برای ثبت آثار در فهرست خود قرار داده است که ما در مطلب «یونسکو چیست؟ کجاست؟ و چه می‌کند» به طور کامل این معیارها، آثار ثبت جهانی ایران و عملکرد یونسکو و فرآیند ثبت جهانی را توضیح داده‌ایم و پیشنهاد میکنم حتما آن را مطالعه کنید.
جنگلهای هیرکانی در اساس معیار نهم یونسکو ثبت جهانی شده است. طبق تعریف یونسکو این معیار به این معنی است که: اثری که ثبت جهانی می‌شود نمونهٔ برجسته از فرایندهای زیست‌محیطی و بیولوژیکی در تکامل و توسعه زمینی، اکوسیستم‌های ساحلی و دریایی و جوامع از گیاهان و حیوان‌ها باشد.
گونه‌های جانوری و گیاهی در جنگلهای هیرکانی
جنگل هیرکانی بازمانده دوره سوم زمین شناسی و غنی از نظر گونه‌های بومی و باستانی است. در حالی که اکثر نقاط اروپا و سیبری در دوره یخبندان قادر به بقاء در مقابل سرما نبودند، به دلیل اقلیم معتدل‌تر حاشیه دریای خزر جنگل هیرکانی در این منطقه به حیات خود ادامه داد و برخی گونه ها به تدریج بومی این جنگل‌ها شدند.
جنگلهای هیرکانی از غنی ترین اکوسیستم های جهان محسوب می شوند به طوری که بیش از ۲۹۶ گونه پرنده و در حدود ۱۰۰ گونه پستاندار و ۱۵۰ گونه درختی و بوته ای بومی (اندمیک) مانند درختان انجیلی و شمشاد در این جنگل ها زندگی می کنند. از گونه های پرندگان ساکن در اکوسیستم جنگلهای هیرکانی می توان به گنجشک سانان، سار، دارکوب، اردک نوک پهن، قرقاول خزری، کبک، بلدرچین، کبوتر جنگلی، شاهین، قوش، دال، قرقی، اردک خاکستری، عقاب و جغد اشاره کرد و از گونه های پستانداران ساکن در این زیست بوم می توان مرال، شوکا، گرگ، گراز، خرس قهوه ای، روباه سر دو سیاه، شغال، سمور، تشی، خارپشت، موش جنگلی، خرگوش، گربه وحشی، گورکن و اسبچه خزر را نام برد.
واقعا خوشحال شدم! امیدوارم قلعه فلک الافلاک هم برای سال آینده ثبت جهانی بشه تا استان لرستان هم صاحب اثر ثبت جهانی بشه. فقط به خاطر بدهی استان به سپاه برای بازپس گیری حریم فلک الافلاک تا الان نتونسته ثبت جهانی بشه!!
بله قرار بود که تا اردیبهشت ما آزاد کنند تا بتونه جزو سهمیه امسال استفاده بشه. ولی واقعا موضوع شون پیچیدست و فقط در حد حرف باقی مونده خیلی از وعده ها.
خوشحالیم که تونستیم خوش خبر باشیم برای صنعت گردشگری خودمون.
سلام و سپاس از مطلب خواندنی و اطلاعات خوبی که دادید
خبر خیلی خوبی بود و امیدواریم آثار ارزشمند بیشتری از ایران در میراث جهانی و یونسکو ثبت شود