در ایران باستان جشنها و مراسمها نوعی عبادت به حساب میآمده و به مناسبهای مختلف و برای عبادت اهورامزدا جشنی برپا میشده است. همین موضوع باعث شده ایرانیان در این روزگار بهانههای مختلفی برای برگزاری جشن و شادی داشته باشند. از جمله این جشنها میتوان به جشن گاهنبار میانه پاییز و ماهانه آبانگان اشاره کرد.
جشن ماهانهی آبانگان
در این فرهنگ هم زمانی نام روز و ماه نویدی از جشن و بهانهای برای عبادت اهورامزدا است. این روزها جشنهای ماهانهی ایران باستان نام دارند که از جشنهای مستحب ایرانیان به شمار میروند. یکی از این روزها، روز دهم آبان یا آبانگان است. این جشن از همزمانی روز آبان یعنی روز دهم هر ماه و ماه آبان به وجود میآید.
آب + آن
آبان یا همان آب + آن نام دیگری از نامهای خدای آب ایرانیان یا آناهیتا است. وظیفه این الهه را در فرهنگ ایرانیان کهن مراقبت و نگهبانی از این نعمت لایزال الهی یعنی آب میدانند. اهمیت این ایزدبانو را زمانی درمییابیم که بخش مهمی از کتاب اوستا، یشت پنجم را در مدح او خوانده باشیم. در این بخش از کتاب متن زیبایی در ستایش این زن نوشته شده است که او را زنی زیبا و جوان با چهرهای آراسته تصویر میکند و جایگاه او را در بلندترین طبقه آسمان تعریف میکند. در این نقطه از آسمان است که این فرشته به فرمان اهورامزدا باران و برف بر سر انسانها میبارد. آناهیتا الهه آب و باران است و به همین دلیل بهترین محل برای برپایی نیایشگاههای او در کنار رودها و چشمه های خروشان است.
نقطهی آغاز آبانگان
پیشینهی برگزاری جشن آبانگان در فرهنگ ایرانی به دورههای پیش از زرتشت باز میگردد. ایرانیان در این مراسم به ستایش آناهیتا، فرشتهی آب میپرداختند. در اسطورههای ایرانی روایت های متعددی از دلایل برگزاری این جشن وجود دارد، در روایتی آن را به شکست افراسیاب به دست زو پادشاه ایران مربوط می دانند که بعد از آن هفت یا پنج سال خشکسالی ایران پایان یافته است. همچنین در روایت دیگری اشاره به این دارد که نهرها و رودهایی که در دوران افراسیاب تورانی ویران شده بودند به دستور زو پسر طهماسب دوباره لایه روبی شدند و به کار گرفته شدهاند. در این روز همچنین پادشاهی ضحاک به اتمام رسید و فریدون به پادشاهی رسید تا مردم طعم آسایش خوشی را بعد از مدتها بچشند. تمامی این روایات دلایل محکم و قطعی برای برگزاری جشن آبانگان هستند.
آداب آبانگان
در این جشن که معمولاً در کنار چشمهها و رودخانهها برگزار میشده، ایرانیان مخصوصاً زنان ایرانی به نیایش آناهیتا میپرداختند. در ادامهی این مراسم خواندن بخشی از اوستا که به آبان اختصاص دارد مرسوم توسط موبد زرتشتی مرسوم بوده است. ایشان در این روز از اهورامزدا درخواست فراوانی و نعمت و بارش فراوان باران میکردند. نکته جالب توجه در این روز، هم زمانی مراسم با بارش باران است که در این صورت معتقد بودند که آبانگان به مردان اختصاص یافته و مردان تن خود را به آب می زدند و در غیر اینصورت روز به زنان تعلق داشته است. این مراسم هنوز در بین ایرانیان مرسوم است و سالیانه در شهرهای زرتشت نشین با شکوه فراوان برگزار میشود.
گاهنبار ایاثرم
زرتشتیان ایران در خصوص آفرینش عالم بر این اعتقاد بودند که در شش وقت انجام شده است. آنها در این ششگاهان به جشن و شادی میپرداختند. این مردم از ابتدا مردمانی شکرگزار و قدردان نعمات خداوند بوده اند. آنها از تمامی روزهای سال برای تشکر از خدای خود استفاده میکردند و به شکرانهی این نعمتها جشن و شادی برپا میکردند. ایشان این جشنها را بهانههایی برای کمک به نیازمندان و اطعام فقرا میدانستند. جشن میانهی پاییز از جمله جشنهای ششگانهی ایران است. از این جشن در اوستا با نام اَیاثْرِمَه یاد شده که به معنی آغاز سرما میباشد. از نظر زمانی زندگیهای روستایی، میتوان زمان آغار این جشن را هنگام بازگشت گوسفندان از چراگاههای تابستانی به زمستانی دانست.
آداب ایاثرم
اعتقاد ایرانیان بر این است که در این روز خداوند گیاهان و نباتات را آفریده و به شکرانهی این نعمت شگرف دور هم جمع میشوند و شکرگزار خدای خود، اهورا مزدا میشوند. در این مراسم افراد دستهای یکدیگر را میگرفتند و به عقیدهای با یکدیگر هم پیمان میشدند. به عقیدهی ایرانیان هم پیمانی سبب پیروزی و شادی در کنار یکدیگر و بالا بردن تحمل در برابر مشکلات زندگی میشده است. شرکت در مراسم میانهی پاییز بر همهی افراد واجب بوده است. آنها جمع میشدند و در کنار هم به نیایش میپرداختند و در کنار هم غذا میخوردند. همهی افراد حاضر در جمع به یک اندازه و در حد توان در هزینهها سهیم بودند.
