پس از بازدید از حمام علی قلی آقا در اصفهان، کمابیش دستمان آمده بود که حمام‌های تاریخی چه ویژگی‌هایی دارند؛ در نتیجه با دیدی بازتر به دیدن حمام سلطان امیر احمد در کاشان رفتیم.
حمام در گذشته
در گذشته سیستم آب رسانی و دیگر امکانات برای آنکه هر خانه بتواند حمام شخصی داشته باشد وجود نداشت. در نتیجه حمام‌های عمومی در شهر زیاد بود. آنقدر که می‌توانست با مساجد برابری کند. از طرفی تزئینات درون حمام به دو دلیل اهمیت داشت؛ اول اینکه اقشار مختلفی که بزرگان و ثروتمندان هم جزء آن بودند به این حمام‌ها می‌آمدند. و دوم اینکه مردم ساعات زیادی را در حمام می‌گذراندند و اینطور نبود که چیزی مثل دوش گرفتنِ امروز‌ها باشد. آنها به حمام می‌رفتند تا
- نظافت کنند
- مشت و مال بگیرند
- شنا کنند
- ریش و مو را اصلاح کنند
- حتی حجامت کنند
- لباس‌هایشان را بشویند
- و آشنایان را ببیند.
و این روند از دو ساعت کمتر نبود. پس هم برای تزئینات آن وقت می‌گذاشتند و هم به سیستم‌های آبرسانی و گرمخانه‌ای و … توجه می‌کردند.
تاریخچه‌ی حمام سلطان امیر احمد
حمام تاریخی سلطان امیراحمد که وجه تسمیه‌ی آن مجاورت با امامزاده سلطان امیر احمد است را به دوران سلجوقیان نسبت می‌دهند. اما محققین سربینه‌ی حمام را بازمانده‌ی دوران قاجار می‌دانند. در واقع از آثار به جا مانده دوران قبل از زلزله‌ی معروف 1192 هجری قمری.
این حمام ۱۱۰۲ متر مربع است و در محله‌ی سلطان امیر احمد کاشان قرار دارد. در سال ۱۳۵۵ توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره ۱۳۵۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
پلان حمام
آنچه بهتر است در بازدید از بناهای تاریخی و به خصوص بناهای تاریخی کاشان ببینید، پلان آن محل است. چرا که دیدن پلان در درک معماری بنا کمک زیادی به شما می‌کند. در غیر این صورت باید ساعت‌ها آن را بررسی کنید تا بفهمید کجا به کجا وصل شده و از کجا می‌شود به کجا رفت.
معماری حمام سلطان امیر احمد
آنچه برایتان جالب خواهد بود، زکاوت معماران گذشته در ساخت بنا است. یکی از این زکاوت به خرج دادن‌ها را می‌توان در ساختن بنا زیر زمین دید. چراکه این کار باعث شده حمام در پوشش زمین گرما و انرژی کمتری از دست دهد.
دو چاه آب حمام را تأمین می‌کند و لوله‌هایی سفالی یا تنپوشه‌هایی این آب را به بخش‌های مختلف می‌رساند.
بخش‌های مختلف حمام سلطان امیر احمد
حمام سه بخش کلی دارد:
حمام بزرگ
حمام کوچک
پشت بام
ورودی
جلوخان: هرچند که جلوخان محوطه‌ی وسیعی را شامل می‌شود اما جلوخان حمام سلطان امیر احمد فضای کوچکی است با چند صفه.
هشتی: پس از گذشتن از سردر ورودی حیاطچه‌ای قرار دارد که ورودی خانه را به پشت بام و راهروی حمام با دو در وصل می‌کند. هشتی یا کریاس محلی بوده برای ارتباط بیرون و درون تا کسی که کار یا صحبت کوتاهی داشت، آنجا کارش را انجام می‌شود.
راهرو: راهرو با دو پیچ به سربینه راه پیدا می‌کند. دلیل وجود این راهرو این است که تغییر هوای بیرون و درون اذیت کننده نباشد و همچنین هوای گرم حمام از دست نرود.
سربینه
سربینه همان رختکن است. مکانی با سکوهای به هم چسبیده و تاقچه‌های تزئین شده و جاکفشی‌هایی که در پایین سکو تعبیه شده. این مکان علاوه بر رختکن بودن کارکرد دیگری هم دارد و آن اینکه با فضای نیمه گرمی که در آن است، هنگام وارد شدن و خارج شدن از حمام یکباره با هوای متفاوتی مواجه نشوند.
حوضی که در وسط سربینه وجود دارد به جز زیبایی برای آن است که افراد برای رفتن روی سکوها ابتدا پاهای خود را در آن بشویند.
در فضای سربینه دو غرفه‌‌ی روبروی هم هست که این دو غرفه برای اشراف و بزرگان است. و آنها جای استراحت و گذاشتن لباس‌هایشان جدا از بقیه بوده است.
میان: بعد از سربینه فضایی به نام میان در وجود دارد که با دو چرخش به گرمخانه می‌رسد. دلیل وجود این پیچ و خم هم همان چیزی است که درباره‌ی راهروی پیشین گفته شد. میان در به فضاهای دیگری مانند دستشویی و فضای نظافت هم مربوط می‌شود.
گرمخانه
فضای گرمخانه‌ی حمام سلطان امیر احمد از سربینه ساده‌تر است. دورتادور این مکان جاهایی برای نشستن و شستشو دیده می‌شود.
گرمخانه به چهار ستون به سه بخش تقسیم شده.؛
بخش میانی: راه تردد و رسیدن به خزینه بوده
دو قسمت کوچکتر: نشستن و استحمام
خزینه
در کنار گرمخانه خزینه‌ی آب گرم و حوض آب سرد وجود دارد. خزینه اتاقی کوچک برای شستشو است که بر روی قرار دارد و تا نیمه در آن آب می‌ریزند.
لوله‌هاس سفالی خزینه
تون یا گلخن
مجموعه‌ی راهرو، اتاقک و ظرفی مسی در کف و زیر خزینه قرار دارد. در آن تون آتش روشن می‌کنند و حرارت آن از طریق راهروها به زیر حمام می‌رسد تا آب و کف حمام گرم باشد. شخصی به اسم «تون تاب» وظیفه داشته این آتش را به پا کند. حالا سؤال اینجاست که آیا دود این آتش آزار دهنده نبوده؟ این دود از گربه‌روهای به سوراخ‌های هواکش زیر گرمخانه می‌رفت و دالان های مختلفی دود را از طریق آن به دودکش می‌رساند و از آن خارج می‌کرد.
سربینه‌ی کوچک
سربینه‌ی کوچک همانند سربینه‌ی بزرگ و در ابعاد کوچکتری ساخته شده است. پس از آن به اتاق کوچکی موصوف به حمام کوچک می‌رسیم.
حمام کوچک
بعد از حمام بزرگ و سربینه محوطه‌ی کوچکی به نام حمام کوچک قرار دارد. این حمام جنبه‌ی خصوصی‌تری داشت و بزرگان در آن حمام می‌کردند.
اتاق حجامت
از راهروهای حمام بزرگ به اتاق حجامت می‌رسیم. همانطور که از نامش پیداست این اتاق محلی بوده برای حجامت که افرادی خبره در این کار در اتاق حضور داشتند تا هرکس که مایل است حجامت کند. حجامت در حمام از آن جهت خوب است که اولاً به خاطر گرما و رطوبت خون رقیق‌تر می‌شود و فایده‌ی حجامت بیشتر می‌شود. دوماً به خاطر وجود بخار درد کمتری دارد و زخم زودتر می‌بندد.
اتاق نظافت
این اتاق کوچک که به وسیله‌ی یک دیوار آجری به دو بخش تبدیل می‌شود، محلی بوده که آرایشگران در آن مو و ریش مردان را کوتاه می‌کردند.
بام حمام
بام حمام یکی از بخش‌های زیبا و پرطرفدار این حمام است. نورگیرهای زیبای گنبدی این بخش با شیشه‌های آبی رنگ و چند دودکش این بام را به جایی منحصر به فرد تبدیل کرده است. این شیشه‌ها طوری بودند که هم نور کافی را به داخل می‌رساندند و هم دید داشتن از بالا به آن ممکن نبوده است. قدیمی‌ها بر این باور بودند که چشم شیطان به داخل حمام نگاه می اندازد.
تأمین نور
شیشه‌های بالای نورگیر گلجام نام دارد که تأمین نور داخلی از آن طریق انجام می‌شود.این شیشه‌ها می‌تواند به رنگ‌های زرد و لیمویی و آبی و … باشد. این شیشه‌ها قطرهای متفاوتی دارند که با در نظر گرفتن گرما و سرما این قطر را معین می‌کنند.
این بام برای خشک کردن لباس و لنگ استفاده می‌شده است.
تزئینات حمام
حمام دارای تزئینات زیر است:
آهک بری: هنر حکاکی نقوش برجسته بر سطحی از آهک است.
گچ بری: هفت لایه گچ بری زیبا از ویژگی‌های خاص این بنا است. مجسمه‌ها و تصاویری از زنان و مردان بر سردر نقش بسته است.
کاشی کاری: کاشی‌های آبی فیروزه‌ای و طلایی بخش زیادی از این تزئینات را تشکیل می‌دهند. مرمت این کاشی‌ها به شکل زیبایی انجام شده است و قسمتی از آن را به شکل مرمت نشده برای نشان دادن اصالت اثر باقی گذاشته و جلوی آن را شیشه گرفته‌اند.
نقاشی: نقوش گل و بته و کبوتر را می‌توان در سردر اثر دید.
سقف‌های طاقی، موزاییک‌های چشم‌نواز و نقاشی
سردر حمام مزین به پشت‌بندهای کاشی کاری شده، طاق یزدی بندی و طاق نماهای مقرنس کاری شده است و گچ‌بری‌های بالای درگاه و دیگر قسمت‌های سردر ظرافت و زیبایی خاصی
بیشترین تزیینات حمام در سربینه است. گچ بری‌های زیبا و سقف رسمی بندی جزء این تزئینات است. دیوارهای سربینه مزین به کاشی معرق است و کف سربینه و سکوهای اطراف آن سنگی است. ازارهی کاشی کاری شده در ترکیب با کاشی کاری گنبد میانی سربینه فضایی زیبا را ایجاد می‌کند. این کاشی کاری از نوع زیرزنگی محسوب می‌شود که در آن کاشی‌ها خشتی هستند، روی نقش آنها لعاب شیشه‌ای وجود دارد و پخت آنها در کوره صورت گرفته است.
دیوار گرمخانه تا یک متر مزین به کاشی کاری معرق است و از آنجا تا سقف، آهک بری با ملات ساروج دارد.
سربینه‌ی حمام کوچک سقف رسمی بندی دارد و ازارهی این فضا مشابه سربینه حمام بزرگ هستند.
بازدید از حمام سلطان امیر احمد
نشانی: کاشان، خیابان علوی، کوچه‌ی سلطان امیراحمد
زمان بازدید: همه روزه به جز ایام سوگواری
ساعت بازدید: شش ماه اول سال از ۰۸:۳۰ تا ۱۹:۳۰ و شش ماه دوم سال از ۰۸:۳۰ تا ۱۸:۳۰
بلیط بازدید: ۲۵۰۰ تومان
برای گردشگران خارجی: ۱۵۰۰۰ تومان
دیدنی های اطراف
خانه‌ی تاریخی بروجردی ها در فاصله‌ی ۶۰ متری
خانه‌ی تاریخی عباسیان در فاصله‌ی ۱۵۰ متری
خانه‌ی تاریخی طباطبایی‌ها در فاصله‌ی ۲۲۰ متری
