تاریخ فرش جهان ، به دوره‌ی پس از زندگی غار‌نشینی انسان ها باز می‌گردد. در آن زمان انسان‌ها با تقلید از زندگی پرندگان سعی نمودند با بافت الیاف گیاهان به یکدیگر سبد، حصیر و زیر انداز‌هایی برای خود تهیه نمایند. با گذر زمان، پس از شکار حیوانات مختلف و با استفاده از پشم، پوست و موی آن ها جنس زیر‌انداز ها نرم‌تر شد. در ادامه‌ی این مقاله از ایران تراول، به تاریخ فرش جهان و تاریخچه‌ی قدیمی ترین فرش جهان خواهیم پرداخت.
تحقیقات تاریخ‌دانان و باستان‌شناسان نشان می‌دهد بافت “بوریا” که در آن، از نی‌های منطقه‌ی بین النهرین استفاده می‌کردند از زمان هزاره‌ی پنجم و چهارم قبل از میلاد مسیح رواج داشته است. همچنین بافت گلیم نیز تا سده‌ی پانزدهم قبل از میلاد مسیح به تکامل زیادی رسیده بوده است.
تاریخ فرش جهان و قدیمی‌ترین قالی در جهان
از نخستین و قدیمی‌ترین فرش یا قالی جهان اطلاعات زیادی در دست نمی‌باشد. زیرا بافت این قالی بر اثر عوامل متعدد مانند رطوبت و غیره آسیب پذیر بوده و از بین رفته است. اما با توجه به الیاف مورد استفاده برای بافت این قالی که پشم بوده است، انتظار می‌رود نخستین بار قبایل چادرنشین آسیای مرکزی دست به بافت فرش زده باشند، زیرا شغل بیشتر آنها دامداری و گله‌داری بوده است.
قدیمی‌ترین فرشی که باستان شناسان موفق به کشف آن شده‌اند “قالیچه‌ی پازیریک” نام دارد.
قالیچه‌ی پازیریک
در تاریخ فرش جهان ، قالیچه‌ی پازیریک قدیمی‌ترین قالی است که توسط یک باستان شناس روسی ،سرگی رودنکو، در گور یکی از فرمانروایان سکایی کنار اشیای باستانی دیگر کشف شده است. این قالی در دره‌ی پازیریک واقع در هشتاد کیلومتری مغولستان حدود ۷۰ سال پیش یافت شده است. به همین دلیل به قالیچه‌ی پازیریک معروف شده است.
این فرش بیش از ۲۴۰۰ سال قدمت دارد و ابعاد آن تقریبا دو متر مربع است که در هر سانتی‌متر مربع آن ۳۶ گره به کار رفته و از آن برای پوشش اسب استفاده می‌شده است. رنگ‌های مورد استفاده در این فرش سبز، قرمز تیره، قهوه‌ای، آجری و آبی است. البته گذر زمان و عوامل متعددی باعث تغییر در رنگ‌های این قالیچه شده است. با این وجود، سرما و یخبندان شدید دره‌ی پازیریک باعث سالم ماندن این فرش شده است.
اکثر پژوهشگران و صاحب‌نظران در این عرصه، با توجه به نقش‌ها و طرح‌ها بر روی این قالیچه که شبیه نقش‌های اصیل هخامنشی است معتقدند این فرش ایرانی بوده و از دستبافت‌های ماد‌ها یا پارت‌ها می‌باشد. این قالیچه‌ی هخامنشی در موزه آرمیتاژ در سن‌پترزبورگ روسیه نگهداری می‌شود.
با توجه به اینکه قالی پازیریک قدیمی‌ترین فرش ایران و جهان است، بنابراین قدمت هنر قالیبافی ایران به بیش از ۲۰۰۰ سال پیش یا به‌عبارتی ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد.
گوزن‌های خال دار، زیبایی افزون بر قالیچیه پازیریک
گوزن‌های زرد خال‌دار، اسب‌ها و آهو‌های ایرانی از جمله نمونه نقش‌ها بر روی این قالیچه می‌باشد که در تخت جمشید نیز دیده می‌شوند. همچنین سبک گره زدن و بافت این قالی به سبک قالی بافی ایرانی است. نحوه‌ی استفاده از طرح‌های متقارن و رنگ‌های مختلف نیز نشان می‌دهد که این فرش در یک کارگاه قالیبافی مجهز و طبق یک الگوی دقیق بافته شده است.
در قسمت بالایی این فرش نماد‌هایی X مانند وجود دارد که نشان دهنده‌ی پرچم کاوه آهنگر است. درفش کاویانی در دوره‌های اشکانیان و سامانیان به‌عنوان مهم ترین پرچم ایران شناخته شد.
فرش ایرانی
همانطور که گفته شد فرش ایرانی، دارای قدیمی‌ترین تاریخ فرش جهان است. سالنامه‌ی چینی “سویی مو” از فرش ایرانی به عنوان کالای وارداتی به چین نام برده است. فرش بهارستان نیز که از فرش‌های معروف ایرانی است از طلا و نقره در الیاف آن استفاده شده است. این فرش در زمان حمله‌ی اعراب به ایران به دست آنها افتاد و تکه‌تکه شد.
در تاریخ و ادبیات ایران نیز از تخت معروف طاقدیس که به خسرو پرویز پادشاه ساسانی تعلق داشت بسیار یاد شده است. بر روی این تخت ۴ فرش گران‌بها گسترده شده بود که هر کدام نمایانگر یکی از فصل‌های سال بود.
فرش مشهد، مزین به گل های شاه عباسی
فرش‌های مربوط به هر شهر ویژگی‌های خاص خود را به همراه دارد. از ویژگی‌های بارز فرش مشهد طرح گل‌های شاه عباسی با ساقه‌های ظریف و نازک است. این طرح‌ها از نظر ساختاری بسیار شبیه به طرح‌های اصیل هراتی است. طرح‌های ترنج سعدی و لچک نیز از طرح‌های جنوب خراسان است.
در فرش مشهد بیشتر از رنگ‌های قرمز، سبز، آبی، سرمه‌ای و کرم استفاده می‌شود. الیاف مورد استفاده در فرش مشهد، پشم و نخ پنبه است. ابعاد آن نیز معمولا ۶، ۱۲ و ۱۵ متری است که ابعاد بزرگتر نیز وجود دارند.
فرش تبریز، ریزبافت ترین فرش ایران
فرش تبریز، ریز بافت‌ترین فرش در ایران است. تار این فرش معمولا پنبه است و پود و پرز آن نیز پشمی است. در تبریز فرش‌های ابریشمی نیز به صورت گل ابریشم، چله ابریشم و غیره بافته می‌شوند که عمده ابریشم آنها از تهران و خراسان تهیه می‌شوند. همچنین عمده پشمی که در الیاف مورد استفاده‌ی این فرش بکار می‌رود ازمنطقه‌ی ماکو تهیه می‌شود.
ظاهر پرز‌های فرش تبریز ابریشمی و درخشان نیستند. خشکی و شفاف نبودن این فرش‌ها به دلیل رنگرزی آنها با استفاده از آب تبریز است که نمک زیادی را به همراه دارد.
چکیده ی تاریخ فرش جهان
فرش یا قالی ایرانی قدیمی‌ترین و معروف‌ترین فرش جهان است. سند این گفته تاریخ نگار یونانی، گزنفون، است که حدود ۴۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در کتاب سیرت کوروش می‌نویسد : ” ایرانیان برای اینکه بسترشان نرم باشد، قالیچه زیر بستر خود می‌گسترانند. ” قدیمی‌ترین فرش ایرانی نیز قالیچه‌ی پازیریک نام دارد که حدود ۲۰۰۰ سال قدمت دارد.
امروزه نیز ۴۰ درصد صادرات فرش ایرانی توسط استان آذربایجان تهیه و تولید می‌شود. فرش‌های معروف ایران مربوط به شهر‌های مشهد، تبریز، قم، کرمان، کاشان و بیرجند است.
