قلعه گردکوه دامغان به عنوان نمادی از ایستادگی و مقاومت مردم ایران در برابر بیگانگان آنچنانکه باید و شاید معرفی نشده است در این مقاله می‌خواهیم کمی از ویژگی‌های این قلعه‌ی ارزشمند تاریخی برایتان بازگو کنیم.
ظرفیت‌های طبیعی برای مقابله با هجوم اقوام بیگانه
در طول تاریخ، سرزمین ایران همواره مورد هجوم و توجه قوم‌ها و قبایل بیگانه بوده و چندین بار هم تسخیر شده و فجایع زیادی هم پیش اومده؛ با همه‌ی این مشکلات ایرانی‌ها بیکار ننشسته بودند و طراحی‌هایی برای مقابله با این هجوم‌های گاه و بی‌گاه داشتند و یکی از این موارد، استفاده از ظرفیت‌های طبیعت بوده؛ از گذشته‌های بسیار دور قلعه‌های متعددی برای حفاظت از جان مردم روی بلندترین کوه‌ها ساخته شده و امروز تعداد زیادی از این قلعه‌ها از پس سالها برامون به یادگار مونده.
قلعه گردکوه دامغان یا گنبدان دژ شاهنامه
یکی از این قلعه‌های مهم، قلعه‌ی گردکوه دامغان بوده. قلعه‌ی ارزشمندی که رویدادهای مختلف تاریخی در دوره‌های مختلف اونجا اتفاق افتاده و شاید آنچنان که باید معرفی نشده.
قلعه‌ی گردکوه در غرب دامغان و در نزدیکی روستای قدرت‌آباد واقع شده؛ فاصله‌ی این قلعه تا روستا ۸ کیلومتر و تا خود شهر دامغان حدود ۱۵ کیلومتره. قلعه‌ی گردکوه به شکل گنبده و احتمالاً به همین دلیل به دژ گنبدان یا گنبدان دژ هم معروفه. گروهی اعتقاد دارند این گردکوه همان قلعه‌ی است که در شاهنامه‌ی فردوسی با نام دژ گنبدان آمده و شاعر در چندین مورد بهش اشاره کرده، از آن جمله آمده که اسفندیار فرزند گشتاسپ، مدتی به فرمان پدرش در این قلعه زندانی بوده:
بردندش از پیش فرخ پدر سوی گنبدان‌دژ پر از خاک و سر
قلعه گردکوه و گذشته آن در دوره اسماعیلیه
بیشتر شهرت قلعه‌ی گردکوه به زمان اسماعیلیه برمی‌گرده که آن دوره فردی به نام رئیس مظفر حاکم دامغان بود. او فرد ثروتمندی بود که در راه آبادی این قلعه تلاش زیادی کرد و تمامی ثروت خود را در این راه خرج کرد. هنگامی که در سال ۵۰۰ ه.ق قلعه‌ی الموت به وسیله‌ی سپاه سلجوقی محاصره شد، حسن صباح، کودکان و فرزندان خود را به گردکوه نزد رئیس مظفر فرستاد تا از آنها مراقبت کند.
جایگاه قلعه گردکوه و حمله مغول به دامغان
در زمان هجوم مغول هم قلعه‌ی گردکوه به سادگی تسلیم مغولان نشد و علاء‌الدین محمد حاکم دژ، مردانه در برابر لشکر مغول ایستاد و در یک شبیخون در سال ۶۵۱ ه.ق ۱۰۰ نفر از مغولان را کشت. این قلعه مدت بیست سال در محاصره‌ی مغولان بوده تا اینکه در زمان آباقا خان این دژ سقوط کرد و تمامی ساکنان آن کشته شدند و دژ به طور کامل ویران شد. این دژ حدود دویست سال در تصرف اسماعیلیه بود و آخرین قلعه‌ی اسماعیلیه بود که سقوط کرد. از سال ۸۰۰ ه.ق قلعه رو به ویرانی نهاد و اهمیت خود را از دست داد.
