شمس العماره اولین عمارت تاریخی تهران است، که صفت بلندترین بنای تهران را دوره ناصرالدین شاه به خود اختصاص داده است. این بنا که به عنوان یکی از شاخص ترین قسمت های کاخ گلستان در نظر گرفته می شود در قسمت شرقی این کاخ قرار گرفته و توجه بسیاری از گردشگران را به خود اختصاص داده است. در این مقاله همراه ما باشید تا با تاریخچه شمس العماره کاخ گلستان تهران آشنا شوید.
تاریخچه عمارت شمس العماره
همان طور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم، عمارت شمس العماره به عنوان اولین بنای مرتفع تهران در نظر گرفته می شود. چرا که در سال 1282 به دستور ناصرالدین شاه به طول 35 متر در پنج طبقه ساخته شد.
دوران قاجار برای شهر تهران به عنوان یکی از دوره های طلایی در نظر گرفته می شود چرا که به دلیل توسعه و برقراری ارتباط با کشورهای اروپایی، در زمینه های مختلفی از جمله معماری تغییرات زیادی پیدا کرد و البته می توان گفت پیشرفت چشمگیری داشت.
در همین دوره، تهران یکی از شهرهایی بود که تا حد زیادی تحت تاثیر معماری تلفیقی، نوعی از معماری که ترکیب شده معماری سنتی ایران و نئوکلاسیک غربی است، قرار گرفت. بنای تاریخی شمس العماره را می توان زاییده همین ترکیب فرهنگ و هنر دانست که نشات گرفته از سفر ناصرالدین شاه به اروپا بود است.
زمانی که ناصرالدین به کشورهای اروپایی سفر می کند، تحت تاثیر بناهای عظیم و مرتفع این کشورها قرار میگیرد. و تصمیم می گرد که به محض بازگشتش از سفر، بنایی همچون یکی از آنها در ایران بنا کند تا بتواند از طریق آن کل تهران را زیر پای خود تماشا کند. به همین دلیل بعد از بازگشتش از سفر، مسئولیت ساخت این بنا را به نظام الدوله سپرد.
شروع ساخت این بنا از سال 1282 با طرح و نقشه معیرالممالک و معماری علی محمد کاشی آغاز شد و در سال 1284 درست همانطور که ناصرالدین انتظار داشت به پایان رسید. پرداختی تمامی هزینه های ساخت این بنا، که بالغ بر 40 هزار تومان در آن سال بود، به عهده معیر الممالک بوده است.
این بنا که در ضلع شرقی کاخ گلستان واقع شده است، همه ساله بیشترین حجم گردشگران داخلی و خارجی را به سوی خود جذب می کند. با وجود اینکه این بنا از لحاظ ظاهری شباهت های زیادی با کاخ عالی قاپو در اصفهان دارد اما در جزئیات معماری تفاوت های شاخصی با یکدیگر دارند.
معماری شمس العماره کاخ گلستان تهران
یکی از مهمترین نکات جالبی که در رابطه با این عمارت وجود دارد، کجی زمینی است که از آن برای ساخت بنا استفاده شده است. البته نکته جالبتر این است که کجی اصل زمین چیزی از زیبایی و ابهت این ساختمان کم نکرده چرا که به بهترین نحو از آن در ساخت بنا استفاده شده است. در واقع در قسمتی که عرض زمین بیشتر است، ایده قرارگیری پله ها با ارتفاع بین 40 الی 45 سانتی متر، پیاده شده است تا از بقیه فضا برای ساخت اتاق ها استفاده شود.
یکی دیگر از مواردی که موجب افزایش جذابیت این بنای تاریخی شده است، استفاده از مناره هایی با قطر متغیر است! چرا که در این بنا، برای ساخت اتاق هایی که در طبقه های بالایی قرار دارند، از مناره استفاده شده است. هرچه که به سمت طبقات بالایی نزدیک می شویم، از قطر این مناره ها کاسته می شود. که البته اجرای این ایده هم بی دلیل نبوده است. چرا که با انجام این کار نه تنها از وزن ساختمان در قسمت های بالای کاسته می شده است، بلکه ساختمان را در برابر زلزله مقاوم می کرده است.
معرفی بخش های مختلف بنای تاریخی شمس العماره
این بنا از دو برج در محور شمال و جنوب ساخته شده است که در میان آنها یک ساعت قرار گرفته است. که هدیه ای از سوی ملکه ویکتوریا انگلیس به ناصرالدین شاه بوده است. این بنای تاریخی دارای 5 طبقه مجزا است که برای هر کدام از ایده و طراحی متنوعی استفاده شده است. چیزی که در تمامی این طبقات مشترک است، استفاده از لوازم تزئینی متنوع، آینه کاری و مواردی از این قبیل است.
طبقه اول که شامل ایوان و تالار شاه نشین است، عمدتا برای برگزاری انواع مهمانی ها و تشریفات شاه استفاده می شده است. به همین خاطر است که میزان تزئینات استفاده شده در این بخش با سایر بخش های بنا قابل مقایسه نیست. برای ساخت این طبقه، در بخش ورودی تالار از یک سری گوشواره استفاده شده است که فضا را تا رسیدن به بخش شاه نشین مزین کرده است.
در تمامی طبقه های بعدی، به جز طبقه آخر، دو اتاق قرار گرفته است که هر دو از طریق یک در با هم در ارتباط بوده و از یکی از آنها برای رفت و آمد و از دیگری برای ارتباط با پشت بام استفاده جهت رفتن به برج دیگر استفاده می شده است.
طبقه آخر، کلاه فرنگی، یکی از بخش های این عمارت است که از لحاظ ساختاری با سایر طبقات متفاوت است. در این بخش از ساختمان تعدادی اتاق قرار گرفته است که همگی با استفاده از شیوه های مختلف مانند آینه کاری، نقاشی و … تزئین شده اند. تفاوت اصلی که این طبقه با سایر طبقات دارد، جنس مصالحی است که برای افزایش استحکام ساختمان استفاده شده اند. چرا که فقط در این بخش از ساختمان از چوب استفاده شده در حالی که در سایر بخش ها از چوب به همراه فلز استفاده شده است.
شایعاتی که در رابطه با عمارت شمس العماره وجود دارد
با وجود اینکه چندین سال از ساخت این بنا می گذرد، اما هنوز هم شایعاتی که در دوره تهران قدیم در رابطه با این بنا مطرح بود، سینه به سینه نقل شده و ادامه دارد! برخی از این شایعات مطرح در مورد این بنای تاریخی عبارت است از:
- قبل از اینکه سلطنت محمدعلی شاه به پایان برسد، تعدادی کلاغ به بیرق این ساختمان حمله کرده و آن را از بین می برند!
- برخی می گویند که صدای ساعتی که روی این عمارت بنا شده است، به اندازه ای بلند بوده که صدای آن تا 24 کیلومتری محل بنا (4 فرسخ) شنیده می شده است و به همین علت ساکنین این محل خواسته اند تا صدای آن کم شود! (البته تمام بخش های این شایعه نیز اشتباه نیست. چرا که بلندی صدای ساعت نصب شده در این بنا، یکی از وجه تمایز های این عمارت است، اما نه در این مقیاس!)
- یکی دیگر از شایعه هایی که در رابطه با این بنا وجود دارد، حضور دو جغد در بخش داخلی محفظه ساعت است. برخی می گویند که زمانی که این جغدها سر از لانه بیرون می کنند، یک اتفاق شوم می افتد. چرا که سه روز قبل از فوت ناصرالدین شاه، این جغدها سر از لانه در آورده و شاه را به کشتن دارند!
دسترسی به عمارت شمس العماره
در صورت تمایل به بازدید از این بنا، می توانید از دو روش زیر استفاده کنید:
- استفاده از خط مترو 1 و پیاده شده در ایستگاه 15 خرداد
- استفاده از اتوبوس های شهری که در میدان امام خمینی قرار دارند.
با توجه به مواردی که در توصیف شمس العماره کاخ گلستان تهران بیان کردیم، اگر این بار به تهران سفر کردید، بازدید از به بنای تاریخی را در لیست کارهایی که باید انجام دهید، قرار داده و از بازدید آن لذت ببرید.
