شاید عجیب باشد با اینکه بارها نام این سازمان را شنیده‌ایم، تعریف و اطلاعات دقیقی راجع به آن نداریم.یونسکو UNESCO یک سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی برای ملل متحد است. عبارت زیر هم نام کامل آن است:
The United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization
این سازمان، یکی از سازمان‌های تخصصی وابسته به سازمان ملل متحد است که در سال 1945 تشکیل شد. مقر اصلی آن در پاریس است، اما در کشورهای مختلف هم دفترهایی دارد. کشورهای عضو بر اساس مناطق جغرافیایی به پنج دسته تقسیم می‌شوند
- آفریقا
- دول عربی
- اروپا و آمریکایی شمالی
- آمریکای لاتین و کانادا
- آسیا و اقیانوسیه
از آنجایی که تشکیل هیچ سازمانی بی‌دلیل نیست، هدف یونسکو هم کمک به صلح و امنیت در جهان است و آن را از راه همکاری بین‌المللی در زمینه‌های آموزشی و علمی و فرهنگی و تربیتی فراهم می‌کند. همه‌ی این اهداف هم به منظور افزایش احترام به عدالت و قانون‌مداری و حقوق بشر، بر پایه‌ی منشور سازمان ملل متحد است.
فعالیت‌های یونسکو
فعالیت این سازمان تنها در ثبت آثار تاریخی و طبیعی و … خلاصه نمی‌شود؛ بلکه مدیریت منابع آب، حفاظت از بیوسفر (بخشی از کره‌ی زمین که در آن زندگی وجود دارد)،ارتقای آموزش، انجام پروژه‌هایی در رابطه با زبان‌های در حال انقراض، ارتقای آزادی بیان و بسیاری از امور بشردوستانه‌ی دیگر از فعالیت‌های آنهاست. در حال حاضر خانم ادره آزوله (Audrey Azoulay) مدیر کل یونسکو است.
انواع آثار
مسئله‌ی مهم در رابطه با یونسکو، نحوه‌ی ثبت آثار مختلف است که در اینجا به آن می‌پردازیم. این سازمان سه دسته اثر را به عنوان اثر فرهنگی در فهرست میراث جهانی ثبت می‌کند:
آثار: اثر معماری، پیکره و مجسمه، نقاشی و سنگ نگاره‌ها و کتیبه‌ها، آثار با طبیعت باستان شناسی، پناهگاه‌های داخل غارها؛
بنا: مجموعه‌ای از بناهای مرتبط به لحاظ معماری و یا جایگاه و یا بناهای مجزا؛
سایت: منظره‌های فرهنگی و یا سایت‌های باستان‌شناسی و یا محوطه‌های مردم‌شناسی.
نحو ثبت آثار در یونسکو
کشور عضو می‌تواند اثر، بنا و یا سایت مورد نظر خود برای ثبت را به سازمان پیشنهاد دهد تا شورای بین‌المللی آثار و محوطه‌های فرهنگی_ تاریخی ICOMOS و یا اتحادیه‌های حفاظت IUCN ارزیابی‌های لازم را برای تشخیص آثار پیشنهادی واجد معیارها و شرایط اصالت برای ثبت در فهرست میراث جهانی انجام دهد. سپس یکی از این دو شورا گزارش نهایی ارزیابی خود را به کمیته‌ی میراث جهانی ارائه می‌کند. این گزارش نهایی شامل معیارهایی که اثر تحت آنها به ثبت خواهد رسید، دلایل اصالت اثر و هر گونه پیشنهاد و نظر خاصی در رابطه با اثر پیشنهاد شده خواهد بود.
ویژگی‌های آثار برای ثبت در یونسکو
آثار پیشنهاد شده می‌بایست ویژگی‌هایی را دارا باشند تا سازمان یونسکو آن را به ثبت جهانی برساند. حداقل داشتن یکی از ویژگی‌های زیر برای ثبت اثر ضروری است:
- نمایانگر دستاوردی بی‌بدیل از نبوع هنری بشر باشند؛
- نمایانگر تبادل مهمی از ارزش‌های بشری در یک محدوده‌ی زمانی درون یک حیطه‌ی فرهنگی جهان از لحاظ پیشرفت در معماری یا فن‌آوری، هنرهای یادمانی، برنامه‌ریزی شهری یا طراحی چشم انداز باشد؛
- گواهی بی‌همتا یا دست کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته باشد؛
- نمونه‌ای برجسته از نوعی بنا یا مجموعه‌ی معماری یا فن‌آوری یا منظره که نمایانگر مرحله یا مراحلی در سرگذشت انسان باشد؛
- نمونه‌ای برجسته از یک سکونتگاه سنتی بشری یا استفاده از زمین، که معرف یک یا چند فرهنگ است، باشد. به ویژه مواقعی که تحت تاثیر تغییرات برگشت ناپذیر شده است؛
- به طرزی مستقیم یا ملموس مرتبط با رویدادها یا سنن زندگی افکار و عقاید یا آثار هنری یا ادبی واجد اهمیت والای جهانی باشد.
مراحل ثبت آثار
کشور پیشنهاد دهنده با تشکیل پرونده‌ای حاوی اطلاعات مورد نظر سازمان و ارسال آن، پیشنهاد خود را مطرح می‌کند. این پرونده به شکلی که توضیح خواهیم داد، ارائه می‌شود:
ابتدا مشخصات اولیه‌ی اثر که شامل موارد زیر است، آورده می‌شود:
- نام کشور؛
- نام استان (روستا و …) محل قرارگیری اثر؛
- نام اثر؛
- مشخص کردن محل دقیق اثر روی نقشه با ذکر مختصات جغرافیایی اثر؛
- نقشه عرصه و حریم مصوب اثر در مقیاس 1/50000 تا 1/100000.
با ذکر مساحت (به هکتار) محوطه‌ی پیشنهادی برای ثبت که دارای مرز مشخص شده باشد. (به وسیله‌ی حصار و یا غیره) و نیز مساحت حریم (به هکتار)، ضوابط حریم باید در حاشیه نقشه آورده شود.
سپس شاخص‌های نظیر دلایل اهمیت و ارزش اثر، بررسی موقعیت اثر در مقایسه با آثار مشابه آن، دلایلی در توجیه اصالت اثر و معیارهای انتخاب اثر برای ثبت در فهرست میراث جهانی توضیح داده می‌شود و پس از آن اطلاعاتی راجع به ظاهر اثر، تاریخچه و تحولات تاریخی آن و تغییرات مرمتی آن آورده می‌شود.
در ادامه باید مالکیت حقیقی یا حقوقی اثر مشخص و سازمان مسئول آن با ذکر مشخصات دقیق نام برده شود و نحوه‌ی حفاظت از آن توضیح داده شود. منابع مالی مرمت اثر، امکانات رفاهی برای گردشگران و بسیاری از موارد جزئی دیگر نیز عنوان می‌شود. حتی مشکلاتی که اثر را تهدید کرده یا خواهد کرد نیز ذکر می‌شود.
پس از جمع آوری مدارک لازم، 36 قطعه عکس رنگی و سیاه سفید از زوایای مختلف اثر، 24 اسلاید رنگی، نمونه کاتالوگ و بروشور درمورد اثر و مدارکی جزئی‌تر ضمیمه‌ی پرونده می‌شود.
این پرونده برای بررسی ارسال می‌شود. شوراهای مربوط در سازمان، با در نظر داشتن ضوابطی جداگانه برای هر نوع اثر (بنا، شهر، طبیعی، فرهنگی و ….) به ارزیابی پرونده می‌پردازند.
برای مثال ثبت یک «شهر» قوانین زیر را دارا است:
- شهرهایی که دیگر مسکونی نیست ولی مدارک باستان شناسی که دستخوش تغییر نشده، راجع به گذشته‌ی آنها وجود دارد.
- شهرهایی که هنوز مسکونی است و به خاطر طبیعت خود با تاثیرپذیری از تغییرات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی توسعه یافته و می‌یابند.
- شهرهای مدرن قرن بیستم که ساختار شهری اولیه‌ی آنها حفظ شده و قابل تشخیص است و توسعه‌ی آنها تا حدود زیادی غیر قابل کنترل است.
این تشکیل پرونده و رسیدن به ثبت جهانی فراتر از چیزی است که در توضیحات بالا آورده شده. اما برای رعایت اختصار از آوردن جزئیات خودداری میکنیم.
آثار ثبت شده‌ی ایران در یونسکو
- چغازنبیل| استان خوزستان| تاریخ ثبت: ۱۹۷۹ – شماره ثبت: ۱۱۳
- تخت جمشید استان فارس| تاریخ ثبت: ۱۹۷۹ – شماره ثبت: ۱۱۴
- میدان نقش جهان| استان اصفهان| تاریخ ثبت: ۱۹۷۹ – شماره ثبت: ۱۱۵
- تخت سلیمان| استان آذربایجان غربی| تاریخ ثبت: ۲۰۰۳ – شماره ثبت: ۱۰۷۷
- بم و فضای فرهنگی آن| استان کرمان| تاریخ ثبت: ۲۰۰۴ – شماره ثبت: ۱۲۰۸
- پاسارگاد| استان فارس| تاریخ ثبت: ۲۰۰۴ – شماره ثبت: ۱۱۰۶
- گنبد سلطانیه| استان زنجان| تاریخ ثبت: ۲۰۰۵ – شماره ثبت: ۱۱۸۸
- سنگ نوشته بیستون| استان کرمانشاه| تاریخ ثبت: ۲۰۰۶ – شماره ثبت: ۱۲۲
- مجموعه کلیساهای آذربایجان| استان‌های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی| تاریخ ثبت: ۲۰۰۸ – شماره ثبت: ۱۲۶۲
- سازه‌های آبی شوشتر| استان خوزستان| تاریخ ثبت: ۲۰۰۹ – شماره ثبت: ۱۳۱۵
- مجموعه تاریخی بازار تبریز| استان آذربایجان شرقی| تاریخ ثبت: ۲۰۱۰ – شماره ثبت: ۱۳۴۶
- آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی| استان اردبیل| تاریخ ثبت: ۲۰۱۰ – شماره ثبت: ۱۳۴۵
- باغ ایرانی| استان‌های فارس، مازندران، اصفهان، کرمان، یزد، خراسان| تاریخ ثبت: ۲۰۱۱ – شماره ثبت: ۱۳۷۲
- مسجد جامع اصفهان| استان اصفهان| تاریخ ثبت: ۲۰۱۲ – شماره ثبت: ۱۳۹۷
- برج گنبد قابوس| استان گلستان| تاریخ ثبت: ۲۰۱۲ شماره ثبت: ۱۳۹۸
- کاخ گلستان| استان تهران| تاریخ ثبت: ۲۰۱۳ – شماره ثبت: ۵۱۹۴
- شهر سوخته| استان سیستان و بلوچستان| تاریخ ثبت: ۲۰۱۴ – شماره ثبت: ۵۱۸۵
- میمند| استان کرمان| تاریخ ثبت: ۲۰۱۵ – شماره ثبت: ۱۴۲۳
- شوش| استان خوزستان| تاریخ ثبت: ۲۰۱۵ – شماره ثبت: ۱۴۵۵
- قنات ایرانی| استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی، یزد، کرمان، مرکزی، اصفهان| تاریخ ثبت: ۲۰۱۶ شماره ثبت: ۱۵۰۶
- کویر لوت| استان‌های خراسان جنوبی، کرمان، سیستان و بلوچستان| تاریخ ثبت: ۲۰۱۶ شماره ثبت: ۱۵۰۵
- شهر تاریخی یزد| استان یزد| تاریخ ثبت: ۲۰۱۷ شماره ثبت: ۱۵۴۴
- چشم انداز ساسانی | استان فارس | تاریخ ثبت: 2018 | شماره ثبت:
- جنگل های هیرکانی | گلستان، مازندران، گیلان | تاریخ ثبت 2019
میدان نقش جهان | ثبت یونسکو تخت جمشید | ثبت یونسکو سازه های آبی شوشتر | آثار ثبت یونسکو شهر سوخته | آثار ثبت یونسکو گنبد سلطانیه | آثار ایرانی ثبت یونسکو
اخبار ثبت جهانی ایران
در این بخش هرخبری در حوزه ثبت جهانی ایران را ارائه میکنیم.
جنگل های هیرکانی ثبت جهانی شد
جنگل‌های هیرکانی در اساس معیار نهم یونسکو ثبت جهانی شده است. طبق تعریف یونسکو این معیار به این معنی است که: اثری که ثبت جهانی می‌شود نمونهٔ برجسته از فرایندهای زیست‌محیطی و بیولوژیکی در تکامل و توسعه زمینی، اکوسیستم‌های ساحلی و دریایی و جوامع از گیاهان و حیوان‌ها باشد.
عالی بود مطالبش🙏😇
با سلام من تمایل به عضویت در یونسکو داشتم دنبال مطلب میگشتم که مطالب رو پیدا کردم و مطالعه کردم .ممنون معرفی خوبی از فعالیت ها و عملکرد یونسکو شده بود.
میتوانید من راراهنمایی کنید چگونه دراین سازمان عضو بشوم؟
متشکرم